Нельга выключаць поўнага закрыцця межаў
- 8.09.2025, 16:11
Што азначае адмена часткі аўтобусных рэйсаў паміж Літвой і Беларуссю.
Абмежаванне аўтобуснага паведамлення — гэта маленькі фрагмент глабальнага працэсу, які можна назваць апусканнем жалезнай заслоны 2.0. Пакуль найперш гэта закранула звычайных людзей, якія з жыццёвых абставінаў накіроўваюцца ў абодва бакі.
Эксперты, апытаныя «Новай газетай. Балтыяй», адзначаюць, што сітуацыя можа надалей пагаршацца і не выключаюць поўнага закрыцця межаў для пасажырскіх перавозак.
«Я зразумела, што ў Вільнюс не трапляю»
Некалькі тыдняў таму пасажыры аўтобусаў Мінск — Вільнюс атрымалі паведамленні, што іх рэйсы адмяняюцца. Гэта адбылося ў пік адпускнога сезону і паставіла пад пагрозу запланаваны адпачынак, бо многія дабіраюцца да Вільнюса, каб са сталіцы Літвы вылецець у іншыя еўрапейскія краіны.
— Сябры, з‑за адмены аўтобуса да Вільнюса зрываецца аплачаная паездка ў Грэцыю. Віз чакалі паўгода, браніраванне гатэля без вяртання задатку, згаруць авіябілеты, — сацсеткі імгненна запоўніліся панічнымі паведамленнямі.
Калі паглядзець храналагічна, як развіваліся падзеі, становіцца зразумела, чаму аўтобуснае паведамленне крытычна важнае. Пасля пандэміі паміж Літвой і Беларуссю так і не былі адноўленыя чыгуначныя пасажырскія перавозкі. Потым праз прымусовую пасадку самалёта Ryanair у 2021 годзе былі перарваныя авіязносіны. У 2024-м Вільнюс перастаў прапускаць аўтамабілі з беларускімі нумарамі (выключэнне — калі за рулём знаходзіцца ўласнік, які мае літоўскую нацыянальную візу або від на жыхарства). Тады ж забаранілі перасякаць два што засталіся пункты пропуску пешшу і на веласіпедах, а сёлета — на матацыклах, мапедах і электравеласіпедах. Такім чынам, аўтобусы — апошняя транспартная нітка, без якой устойлівае спалучэнне паміж Літвой і Беларуссю апынецца паралізаваным.
— Набыла білеты за два тыдні да паездкі з Мінска ў Вільнюс, — распавядае «Новай газеце. Балтыя» беларуска Аліна (імя зменена на просьбу гераіні публікацыі. — Заўв.), якая апошнія тры гады жыве ў Літве. — За тры дні да паездкі мне пазваніла мама: «Ты бачыла навіны? Кажуць, рэйсы адмяняюць». Я пачала яе супакойваць, маўляў, калі б гэта нас кранула, то даслалі б паведамленне. У гэты час на тэлефон прыйшло паведамленне пра ануляванне білета.
Жанчына кажа, што адразу пачала тэлефанаваць білетнаму аператару. Адзін нумар увесь час быў заняты, на другі ніхто не адказваў. Пытанні, зададзеныя ў Telegram-чаце, таксама засталіся без водгуку. На найбліжэйшыя некалькі тыдняў білетаў у продажы не было.
У падобнай сітуацыі апынуліся сотні людзей, якіх паставілі перад выбарам: альбо адмовіцца ад планаў, альбо спрабаваць знайсці іншы спосаб дабрацца ў Літву да запланаванага часу. Распавядаюць, што ў роспачы некаторыя прапаноўвалі 260 еўра за білет (звычайны кошт — 55 еўра). А ў адпаведных групах у сацсетках і чатах цэны за «свабоднае месца ў папутцы» ўзняліся вышэй за Вільнюскую тэлевежу. Хтосьці нават разглядаў маршрут праз Калінінград.
— У сітуацыі поўнай неразбярыхі я зразумела, што ў Вільнюс не трапляю, — працягвае Аліна. — Давялося тэрмінова змяняць планы. Паколькі мы з сям'ёй запланавалі пераезд у Варшаву, вырашылі ехаць адразу туды. А потым ужо ў Літву, каб прыбраць знятую кватэру і вярнуць ключы гаспадыні жылля.
Білеты ў Польшчу абышліся на 20 еўра танней, хоць адлегласць утрая большая, чым ад Мінска да Вільнюса.
З недахопаў — доўгае чаканне на мяжы, якое расцягнулася больш чым на суткі, хоць жанчына заплаціла за тое, каб перасесці ў аўтобус, які стаяў бліжэй да шлагбаўма.
— Найцікавейшае адбылося на аўтавакзале ў Мінску, — здзіўляецца беларуска. — Калі мы ўжо былі гатовыя сядаць у аўтобус да Варшавы, па гучнагаварыцелю абвясцілі, што ёсць свабодныя месцы да Вільнюса. Я нават падумала, што памылілася. Аказалася, не. Але рэзка змяняць планы ў апошні момант не адважылася.
Па яе словах, грошы за адменены рэйс вярнулі праз некалькі дзён. Даехаць да Вільнюса атрымалася толькі праз тыдзень.
«Калі колькасць рэйсаў дасягнула 60, маніпуляцыі ўжо нельга было ігнараваць»
Зусім іншая гісторыя ў Леаніда (імя зменена на просьбу героя публікацыі. — Заўв.), які ехаў з Мінска да Вільнюса на аўтобусе, каб пасля вылецець на адпачынак у Італію. Навіна пра адмену рэйсаў застала беларуса ў разгары ўпакоўкі чамаданаў. З жонкай яны адразу пачалі тэлефанаваць перавозчыку, але там іх супакоілі: рэйс не скасаваны.
— Шчыра кажучы, былі пэўныя перажыванні да таго моманту, пакуль не перасеклі мяжу, — прызнаецца мужчына. — Але ўсё прайшло ўдала. Напэўна, пашанцавала. Аўтобус, дарэчы, быў перапоўнены.
Ён таксама звяртае ўвагу, што на сітуацыю адрэагавала кампанія, якая валодае маршруткамі, што таксама ходзяць паміж Беларуссю і Літвой. Рэйсаў больш не стала, але кошты прыкметна выраслі.
Адразу пасля адмены часткі аўтобусных рэйсаў з’явілася меркаванне, што абмежавальныя меры звязаныя з вайсковымі вучэннямі. На верасень у Беларусі запланаваны «Захад-2025», НАТА адказвае сіметрычна. Аднак гэтая інфармацыя не пацвярджаецца. У Міністэрстве сувязі і транспарту Літвы «Новай газеце. Балтыя» гэтыя звесткі абверглі, падкрэсліўшы, што гэта не звязаныя паміж сабой падзеі.
Ад вадзіцеля аўтобуса Леанід пачуў такую версію: «Існавала пэўная квота на колькасць аўтобусных рэйсаў. Аднак некаторыя перавозчыкі пачалі злоўжываць. Дазволы літаральна перадавалі з рук у рукі на мяжы: афіцыйна яны выдаваліся на адзін маршрут, а насамрэч імі карысталіся неаднаразова цягам сутак. Спачатку было 30 рэйсаў, потым 40, 50… Калі колькасць рэйсаў дасягнула 60, маніпуляцыі ўжо нельга было ігнараваць».
У гэты ж час на беларуска-літоўскай мяжы пачалі ўзнікаць чэргі. У некаторых выпадках час чакання для аўтобусаў дасягаў 10–12 гадзін, што спісвалі на пік адпускнога сезону, але цяпер ужо відавочна, што справа была ў іншым.
У Міністэрстве сувязі і транспарту Літвы «Новай газеце. Балтыя» пацвердзілі, што адмена рэйсаў звязана з перавышэннем ліміту на колькасць аўтобусаў, што перасякаюць мяжу. Колькасць маршрутаў з Беларуссю абмежаваная да 29. Па кожным дазволена ажыццяўляць па адным рэйсе ў кожным напрамку за суткі. Там таксама адзначылі, што прывядзенне сітуацыі да нормы павінна скараціць час чакання ў пунктах пропуску.
— Нам удалося прайсці ўсе працэдуры на мяжы літаральна за гадзіну-паўтары, — адзначае Леанід. — Можна сказаць, што эфект у чымсьці нават станоўчы.
Ён лічыць, што віна ляжыць на перавозчыках, якія ўчынілі эстафетную чахарду з перадачай дазволаў. Адпаведна, адказнасць за раптоўную адмену «лішніх» рэйсаў павінны несці транспартныя кампаніі.
Але справа не толькі ў беларусах. Паводле звестак Дзяржаўнага памежнага камітэта Рэспублікі Беларусь, з студзеня па жнівень гэтага года толькі з Літвы ў Беларусь уехалі 12 тысяч украінцаў. Яны таксама актыўна карыстаюцца аўтобусамі, а значыць, гэтыя абмежаванні закранулі ваенных уцекачоў з краіны, якая абараняецца ад расійскай агрэсіі.
— Інтарэсы грамадзян Украіны ўлічаныя, — запэўнілі ў Міністэрстве сувязі і транспарту Літвы. — Абмежаванне распаўсюджваецца на камерцыйныя маршруты, а не на асобныя гуманітарныя выпадкі або працэдуры прадастаўлення прытулку. У грамадзян Украіны захоўваецца доступ у Літву праз розныя прававыя і гуманітарныя каналы.
— Умовы перамяшчэння паміж Літвой і Беларуссю вызначаюцца нацыянальнай палітыкай кожнай краіны, візавымі рэжымамі і працэдурамі памежнага кантролю, — кажуць на гэта ў Міністэрстве сувязі і транспарту Літвы. — Гэтыя адрозненні могуць прыводзіць да розных патрабаванняў і ўзроўняў даступнасці для грамадзян абедзвюх краін. Літва прымяняе памежныя і візавыя правілы Еўрапейскага саюза, якія ўплываюць на ўмовы ўезду для грамадзян трэціх краін, уключаючы грамадзян Беларусі. У той жа час Беларусь усталёўвае ўласныя правілы ўезду для грамадзян Літвы. Гэтыя правілы не абавязкова сіметрычныя і адлюстроўваюць больш шырокі геапалітычны, прававы і звязаны з бяспекай кантэкст.
Кантэкст, сапраўды, шырэйшы, чым здаецца з першага погляду. Бо транспартным калідорам Вільнюс — Мінск карыстаюцца не толькі грамадзяне Беларусі і Літвы, але і іншых краін Еўрасаюза. Яны таксама выказваюць занепакоенасць. Так, на Change.org з’явілася петыцыя на французскай мове з заклікам да еўрапейскіх уладаў забяспечыць бесперашкоднае аўтобуснае спалучэнне паміж Вільнюсам і Мінскам.
«Рашэнні прымаюцца ў адказ на пагрозы бяспецы, а рыкашэтам б’е па звычайных людзях»
Найбольш трывожыць не высокая цана і не цяжкасці з купляй білета на аўтобус у апошні момант, а цалкам выразная тэндэнцыя. Літоўскія палітыкі прапануюць уводзіць усё больш і больш абмежаванняў на паездкі ў Беларусь. Сёлета кансерватары Лаўрынас Кашчюнас, Аудронюс Ажубаліс і Валдас Ракуціс ініцыявалі законапраект аб ануляванні відаў на жыхарства грамадзян Расіі і Беларусі, калі яны цягам трох месяцаў больш за адзін раз ездзілі ў РФ або РБ. У адносінах да расіян абмежаванне прынялі, у адносінах да беларусаў — не. Але сама спроба паказвае тэндэнцыю.
— Гэта, вядома, апусканне жалезнай заслоны, — лічыць дацэнт Універсітэта Вітаўта Вялікага Анджэй Пукшто. — Атмасфера ў Літве даволі накаленая. Краіна адчувае небяспеку з боку грамадзян Беларусі, і я думаю, што гэтая тэндэнцыя захаваецца — магчымасць ездзіць у РБ будуць абмяжоўваць.
Ён звяртае ўвагу, што апошнім часам у літоўскай інфапрасторы ўсё часцей гучаць крытычныя выказванні наконт актыўных патокаў праз астатнія пункты пропуску на мяжы з Беларуссю.
Палітолаг Пукшто не выключае, што пры эскалацыі сітуацыі, напрыклад у выніку ўзмацнення атак мігрантаў або сур’ёзнага інцыдэнту на мяжы, пасажырскае паведамленне можа быць спынена ўвогуле. Ён нагадвае, што нядаўна Польшча ўвяла кантроль на мяжы з Германіяй і Літвой. Гэта яўнае сведчанне таго, як еўрапейскія краіны гатовыя рэагаваць на пагрозы ў сферы бяспекі.
Змяніць сітуацыю, паводле слоў абодвух экспертаў, можа толькі радыкальная змена ўлады ў Беларусі. А пакуль з праблемамі сутыкаюцца звычайныя людзі, інтарэсы якіх ва ўмовах вайны ва Украіне, гібрыдных пагроз з боку Расіі і міграцыйнага крызісу, арганізаванага Мінскам, адышлі на другі план.