Даражэе як па маслу

• 18.09.2025, 14:53

У Расіі падымаецца новая хваля росту цэн на прадукты.

Не паспеўшы расіяне адчуць палёгку пасля «яечнай ліхаманкі», як насоўваецца новая бяда: даражэюць чорны хлеб і сланечнікавы алей. Такога кшталту навіны з намі надоўга — прынамсі да таго часу, пакуль расійская палітыка ў галіне імпартазамяшчэння будзе кіравацца прынцыпам: «Хай абы-якое, ды сваё».

Давайце пачну з добрых навін — у Расіі цяпер яек поўна. Настолькі, што гаворка пра звышвытворчасць: паводле Росстата — на цэлыя 20%. Што, зразумела, выклікала абвал цэн — вытворцы гатовыя прадаваць яйкі на 20–25% танней, як дзесяць гадоў таму, абы толькі не пераходзіць да крайніх мераў — не рэзаць кур-нясушак. Але не ўсе вытворцы спраўляюцца — усё ж рэжуць, ды яшчэ масава.

Што з яйкамі?

Аднак калі прааналізаваць усе прадстаўленыя даныя, лічбы не сыходзяцца. Судзіце самі. Кур-нясушак за гэты год стала больш на 0,9%. А вытворчасць яек вырасла на 6,3%. Адкуль звышвытворчасць на 20%?

Не буду трымаць інтрыгу. Гэта — вынік звычайнай сезоннасці. Куры ў халодны час і пры скарачэнні светлага дня нясуцца кепска. Нават на птушкафабрыках, дзе цёплыя памяшканні і дасвятленне лямпамі, яйцаноскасць падае з лістапада і зноў пачынае расці толькі з сакавіка. Уласна, увесь «яечны крызіс» адбыўся якраз у гэты перыяд: куры пачалі горш несціся, яйкі пачалі даражэць.

А далей адбылося цікавае.

Звычайна яйкі — тавар з прыблізна раўнамерным попытам. Яечню гатуюць сабе на сняданак і зімой, і летам. Улетку, можа, крыху менш, але не да таго, каб зусім адмовіцца. Ды і пірагі з булкамі — туды таксама патрэбныя яйкі. Так, напярэдадні Вялікадня попыт рэзка ўзлятае: пару дзесяткаў трэба пафарбаваць, на добры куліч трэба дзясятак на кілаграм, на пасху паўдзясятка — а ежа для нас галоўная, калі не адзіная, прыкмета прыналежнасці да праваслаўнай веры. Традыцыйна перад Вялікаднем яйкі заўсёды даражэлі, затое ў астатні час года цэны вагаюцца нязначна.

Але летась вельмі моцна падаражэла чырвонае мяса, перадусім ялавічына. Пачалі расці ў цане «малочныя» прадукты. Следам — курынае мяса. Што паміж імі агульнага? Усё гэта — крыніца бялку. Яшчэ адна крыніца — бабовыя, але яны не надта папулярныя ў расіян. Таму беднейшыя слаі насельніцтва пачалі больш налягаць на яйкі.

І што, вінаватыя бедныя? Не зусім. Сезоннае зніжэнне яйцаноскасці кур і павышэнне попыту з боку небагатых грамадзян на яйкі сталі толькі прычынамі росту цэн. А вось маштаб гэтага росту — цалкам на сумленні птушкагадоўчых гаспадарак.

Вось паказальная лічба: на пачатку мінулага года рэнтабельнасць вытворчасці яек вырасла да 53,6%. Звычайная рэнтабельнасць у аграсектары вагаецца ў раёне 10–15%. Пры 20% генеральны дырэктар птушкагадоўчых комплексаў танчыць і атрымлівае бонусы. Так — птушкагадоўля ў Расіі вельмі буйны, часта манапалізаваны бізнес. Напрыклад, даўно ўжо практыкуецца забарона насельніцтву трымаць птушку ў раёне птушкафабрык — каб прадухіліць эпідэміі птушынага грыпу. Эпідэміі гэтага грыпу ўсё роўна здараюцца — нават у ЗША, дзе птушкагадоўля сканцэнтравана ў буйных комплексах, але вынік відавочны: дамашнія гаспадаркі і дробныя фермеры не могуць кампенсаваць дэфіцыт яек у выпадку масавага падзежу птушкі або іншых прычын дэфіцыту. А галоўнае — паўплываць на цану.

Дык што ў тым, што яйкі так даражэлі летась і на пачатку гэтага года, вінаваты не толькі зіма і беднякі — перадусім тут віна буйных вытворцаў. Канкрэтней — чыноўнікаў, якія так спрытна кіруюць сельскай гаспадаркай, што не могуць выканаць галоўнай задачы: згладжваць негатыўныя бакі рынку. Бізнес думае толькі пра прыбытак — а пра што яму, уласна, і належыць думаць? Але на закупку яек за мяжой, каб збіць цэны, чыноўнікі адважыліся занадта позна. І на рынак імпартныя яйкі прыйшлі ў той момант, калі цэны і так зніжаліся.

Не магу скончыць тэму яек на мажорнай ноце. Бо зіма блізка. Хутка куры зноў пачнуць горш несціся. А насельніцтва, рыхтуючыся да Новага года, пачне актыўна крошыць яйкі ў аліўе. Дарэчы, маянэз — ён таксама робіцца з курыных яек. А яшчэ — са сланечнікавага алею.

І тут зноў для вас дрэнныя навіны.

Далікатная душа сланечніка

Сланечнік — непераборлівая культура, выгадная фермеру: усё, што яму трэба, — гэта сонца. І вось сонца гэтым летам, уявіце сабе, было зашмат. А вады мала, таму на поўдні, дзе збіраюць асноўны ўраджай гэтай культуры, ураджайнасць упала на траціну. У Растоўскай вобласці наогул на 50%. Дык што чакайце падаражання сланечнікавага алею.

І не трэба ўсё звальваць на надвор’е: сланечнік — культура даволі засухаўстойлівая. Праблема ў насенні. Яшчэ летась, калі з-за падтопленняў і позніх замаразкаў загінула большая частка азімай пшаніцы ў еўрапейскай частцы краіны, аграрыі слёзна прасілі Мінсельгас даць ім дадатковыя квоты на ўвоз імпартнага насення сланечніку: яшчэ можна было перасеяць палі з загінулымі азімымі. Але ведамства было непахіснае і застаецца такім па сёння: квоты на імпартнае насенне зніжаюцца і будуць зніжацца — да нуля. Таму тыя фермеры, каму ўдалося дастаць імпартнае насенне, палі перасеялі. Хто не змог — сабраў бедны ўраджай пшаніцы, які, можа, і акупіў кошт саляркі для камбайнаў.

Сёлета большасць палёў сланечніку былі засеяны айчынным насеннем…

Зразумейце мяне правільна: я не супраць стымулявання айчыннай вытворчасці. Тым больш у такой сферы, як аграсектар. Але нават калі сабраць разам дзевяць цяжарных жанчын, дзіця за месяц не народзіцца. Селекцыя — высокатэхналагічны сектар, які хутчэй ужо адносіцца да біятэхналогій. Мы перадавікі ў свеце ў гэтай галіне? Не? Тады навошта ўжо зараз перакрываць кісларод аграрыям? Няўжо досвед савецкага аўтамабілебудавання не даў дастаткова доказаў таго, што калі перакрыць імпарт, сваё не стане лепшым — толькі больш дарагім?

А як жа паўднёвакарэйскія чэбалі, спытаеце вы? Кітайскае цуд? Вельмі проста. Па-першае, у гэтых выпадках чыноўнікі давалі вытворцам задачу перамагчы канкурэнтаў на знешнім рынку — там, дзе панавала свабодная канкурэнцыя. Так, дзеля гэтай перамогі яны давалі сваім вытворцам субсідыі і льготы — каб тыя прасоўвалі на знешніх рынках сваю, пакуль недасканалую, прадукцыю за кошт дэмпінгу, пакуль айчынныя вытворцы вядзуць працы па ўдасканаленні тэхналогій і павышэнні якасці. І калі ў планаваны тэрмін прадпрыемства не магло гэтага зрабіць — мусіла вярнуць грошы. І гэта як мінімум. У Кітаі, бывала, саджалі, а то і расстрэльвалі нядбайных. Памножце гэта на культуру добрасумленнасці і працавітасці — і вось вам «цуд».

Але песціць адных айчынных вытворцаў за кошт гнаблення іншых айчынных вытворцаў — такое нікому ў галаву не прыходзіла. Чыста наша скрэпа.

Прадукт элітнага спажывання

А вось дзе сапраўды трэба было б дапамагчы — дык гэта з жытам. Яго цяпер сеюць у 10 (!) разоў меней, чым у «ліхія 1990-я». У выніку: жыта падаражэла на 25%, жытні хлеб — на 15%. Што здарылася з традыцыйнай для Расіі культурай, куды больш устойлівай да мясцовых кліматычных умоў, чым пшаніца або кукуруза?

Адбылося падзенне попыту. Жыта — для фермера ў прынцыпе невыгадны тавар. Яго ўраджайнасць прыкметна ніжэйшая, чым у пшаніцы і кукурузы. Каштуе яно танней. Дарэчы, трэба сказаць, што насенне жыта — пераважна айчыннае. І нешта нават пры адсутнасці канкурэнцыі нашы слаўныя селекцыянеры не прадэманстравалі асаблівых поспехаў.

Жыта пераважна выкарыстоўваецца ў хлебапячэнні. Вось пшаніца і кукуруза могуць ісці і на корм жывёле (а кукуруза яшчэ і на алей), і на макароны ці крухмал, і на многа што іншае. А жыта ім у гэтым не канкурэнт: хлеб ды квас — вось яго асноўныя прадукты. Але спажыванне хлеба падае, квасу таксама — вось і PepsiCo спыніла яго вытворчасць. Гэта страшнае слова «глютэн», ведаеце, стала прычынай таго, што людзі ядуць менш хлеба. Між тым вытворчасць жытняга хлеба складанейшая за белы: цеста на жытняй муцэ горш падымаецца, трэба дадаваць і салад, і патаку для цёмнага колеру і характэрнага саладкаватага смаку. Нявыгадна для масавай вытворчасці. Вось і выходзіць, што жытні хлеб становіцца нішавым прадуктам. А значыць — і больш дарагім, і менш запатрабаваным.

Вось тут бы чыноўнікам і праявіць сваю спрытнасць: уладкаваць, як зрабілі іх французскія калегі, калі віно пачало здаваць пазіцыі, кампанію па прапагандзе чорнага хлеба і квасу. Абвясціць іх нацыянальным здабыткам (што праўда), ладзіць фестывалі, дэгустацыі, рабіць акцэнт на традыцыйнасці, тысячагадовай гісторыі, рабіць моднымі, знаходзіць перавагі жыта для здаровага ладу жыцця (яны ёсць).

Даць субсідыі і льготы фермерам і вытворцам, падштурхнуць селекцыянераў. Увогуле — зрабіць тое, што ў іхнай чыноўніцкай уладзе і, не пабаюся гэтага слова, абавязку. Але, пэўна, прасцей і прыемней урэзаць квоты на імпарт насення іншых культур і з важным выглядам размеркоўваць іх між прыніжаных прасіцеляў.

***

А галоўнае ведаеце што? Усе гэтыя гучныя лозунгі пра імпартазамяшчэнне, усе гэтыя пакуты фермераў і пахудзелыя кашалькі спажыўцоў — усё гэта марна. Паводле даных Федэральнай мытнай службы, у студзені–ліпені 2025 года РФ павялічыла закуп харчоў і сельскагаспадарчай сыравіны за мяжой да 24,3 млрд долараў, што на 15% больш, чым за аналагічны перыяд мінулага года. Гэта максімальны рост сярод усіх таварных груп. Так што імпарт ежы нават перавысіў экспарт прадукцыі расійскага АПК — на 3,8 млрд долараў.

Рэгулявалі, рэгулявалі ды дарэгуляваліся. З чым я чыноўнікаў Мінсельгаса і віншую.

Тацяна Рыбакова, The Moscow Times