«Да платнага нас жыццё не рыхтавала!»

• 16.09.2025, 9:08

Беларускія бацькі распавялі, як спраўляюцца з выдаткамі на вучобу.

Для многіх бацькоў першая палова верасня стала пачаткам новай фінансавай рэальнасці: дзіця паступіла на платнае, з’явіліся дадатковыя траты — на навучанне. Як справіцца з імі без шкоды для сям’і? У матэрыяле Onliner — гісторыі мамы з рэгіёна, якая выхоўвае сына адна і давучывае яго на платным, і бацькі пяцярых дзяцей, які павінен зарабляць яшчэ і на навучанне дачкі.

Бацька пяцярых дзяцей: «Да платнага мы былі не гатовыя»

Аляксандр — інжынер-праектант. У яго пяцёра дзяцей, і ў гэтым годзе ў універсітэт паступіла другая з дзяцей — 18-гадовая Юля.

— Паступленне дзіцяці — гэта заўсёды хвалююча. Але для нас гэта быў падвоены стрэс. Старэйшы сын пайшоў на бюджэтную спецыяльнасць у інжынернай ВНУ ў Магілёве. Сам яе выбраў, адвучыўся тры гады… і кінуў. А цяпер дачка сказала, што ідзе на платнае. Вядома, для мяне гэта быў шок, — прызнаецца мужчына.

Нават навучанне на бюджэце ўсё адно патрабуе выдаткаў сям’і (на транспарт, харчаванне, бытавыя патрэбы), а платнае навучанне — гэта яшчэ больш складаная фінансавая гісторыя.

— Калі паўстаў пытанне першага ўнёску, на працы ўпершыню затрымалі заробак. У нас з дачкой атрымалася эмацыйная размова. Я адразу сказаў, што да платнага навучання мы не рыхтаваліся, крэдыты браць нам таксама не хочацца. Цяпер утварыцца запазычанасць за навучанне, налічаць пеню. Мы ўсё пагасім, проста гэта будзе лішні стрэс для ўсіх. Калі гатовая так вучыцца — добра. Дачка адказала, што згодная.

Нядаўна бацькі аплацілі першы ўнёсак за навучанне. У цэлым год навучання каштуе каля 3,5 тыс. рублёў, а ўсяго Юлі трэба будзе вучыцца чатыры гады.

З выбарам самой ВНУ спачатку ўсё было нялёгка.

— Ёсць дзеці, якія здзяцінства ведаюць, кім будуць. Гэта не наш выпадак. Экзамены ўжо былі здадзены, а мы ўсё яшчэ не разумелі, куды ісці. Доўга металіся.

Дзяўчынка старанна рыхтавала матэматыку і англійскую. У выніку спынілася на эканамічным кірунку — БДЭУ, факультэт міжнародных эканамічных адносін.

— Дачка праходзіла на бюджэт на бухгалтарскі ўлік, балаў хапала. Але вучыцца захацела менавіта на міжнародных адносінах. Мне не хацелася потым чуць дакоры, што не далі ёй шанец, таму вырашылі: лепш напружыцца, але зрабіць для яе ўсё магчымае.

Сам Аляксандр да выбару адукацыі ставіцца прагматычна:

— Дыплом — гэта ўсяго толькі ўваходны білет. Сапраўдныя навыкі і кампетэнцыі чалавек атрымлівае ўжо на працы, у праектах, у кампаніі. Лічу, бацькі павінны дапамагчы з першай адукацыяй, а ўжо што будзе далей і як дзіця ёю скарыстаецца — яго справа.

Аляксандр прызнаецца: да платнага навучання сям’я аказалася не гатовая.

— Да гэтага трэба было рыхтавацца за год-два, а ў нас усё вырашылася апошнім летам. Планаванне — не наш моцны бок.

Тым больш дзяцей у сям’і пяцёра, і ўвесь бюджэт заўсёды круціцца вакол асноўных патрэб. Працуюць абодва: і бацька, і жонка.

Невялікая надзея ў сям’і ёсць на магчымасць зніжэння кошту навучання, калі Юля будзе добра вучыцца.

— Мы ёй сказалі: усе магчымасці трэба выкарыстоўваць. Але падпрацоўваць на шкоду вучобе забаранілі. На кішэнныя грошы — калі ласка, калі паспявае. Але не коштам вучобы.

Аляксандр цяпер дакладна ведае: да платнага навучання трэба рыхтавацца загадзя. Ён раіць бацькам абмяркоўваць з дзецьмі ўмовы паступлення яшчэ за год, заводзіць «рэзервовы фонд». Гэта дапаможа знізіць стрэс, які непазбежны, але тады ён будзе хаця б крыху мякчэйшы.

Яшчэ адзін важны, на думку таты, момант — трэба размаўляць з дзіцем, каб яно разумела, на якія ахвяры ідуць бацькі, і ставілася да вучобы сур’ёзна. Пры гэтым падтрымліваць жаданне вучыцца варта мякка, без маніпуляцый і шантажу, не папракаючы, разглядаючы гэтыя дадатковыя выдаткі як інвестыцыю ў будучыню.

Мама творчай дзяўчынкі: «Лепш «платка», чым мятацца»

Кацярына распавядае, што яе дачка Дыяна з дзяцінства цягнулася да творчасці: спачатку музыка, потым маляванне. У выніку дзяўчынка вырашыла звязаць жыццё з мастацтвам.

Пасля дзявятага класа Дыяна спрабавала паступіць у мастацкі каледж, але двойчы не прайшла па конкурсе. А сёлета нацэлілася на Акадэмію мастацтваў, спецыяльнасць «Сцэнаграфія». Было ўсяго 6 месцаў, толькі бюджэт, платнае навучанне не прадугледжана. Зноў не прайшлі.

Варыянты кшталту каледжа фларыстыкі мама адразу адкінула.

— Чатыры гады вучыцца на фларыста? У кветкавай краме значна хутчэй навучаць. Спыніліся на БДПУ, эстэтычны факультэт, і трапілі на платнае аддзяленне.

Мы разумеем, што гэта сур’ёзная дадатковая фінансавая нагрузка. Але я лепш пацягну платнае цяпер, чым яна страціць год або больш на выбар варыянтаў і будзе мятацца. Галоўнае, каб дачка займалася тым, да чаго ў яе ляжыць душа.

Першы год навучання каштуе 4226 рублёў. Палову аплацілі адразу ў жніўні, другую трэба аддаць пасля Новага года. Вучоба разлічана на чатыры гады: другі курс — 3900 рублёў, а апошні — ужо каля 3 тыс.

Але ж студэнтцы давядзецца даваць грошы не толькі на само навучанне, дадаткова пастаянна будуць патрэбныя сродкі на аплату інтэрната, харчаванне і матэрыялы для творчасці: фарбы, пэндзлі, альбомы, цыркулі, ніткі, гліну, спецыяльныя анучкі. Кацярына прызнаецца, што ўявіць агульную суму выдаткаў ёй пакуль нават страшна.

Аплаціць першы год вучобы дзяўчыне дапамаглі бабуля з дзядулем. Крэдыты або растэрміноўку сям’я не разглядала: у іх ужо ёсць іпатэка і лізінг на машыну, крэдыт на навучанне не пацягнулі б.

— Няхай вучыцца, як-небудзь, але цягнем, — кажа мама. — Прадбачыць, ці акупіцца адукацыя, немагчыма, усё залежыць ад дзіцяці і часу. Пакуль вочы гараць і ёй гэта падабаецца, значыць, усё ідзе правільна. Можа, потым знойдзе сябе ў выкладанні або ў чымсьці яшчэ. Галоўнае, каб быў інтарэс.

Іншым бацькам мама Дыяны раіць рыхтавацца да любога сцэнару загадзя, адкладаць грошы на навучанне дзяцей не ў апошні момант. І самае важнае — не папракаць дзяцей, калі прафесія ў выніку не стане іх справай жыцця.

— Мы змяняемся, шукаем сябе. Так, будзе шкада грошай, але гэта яе жыццё і наш агульны досвед.

Мама, што выхоўвае сына адна: «Не ведаю як, але мы прарвёмся»

Вольга з Мар’інай Горкі выхоўвае сына Рому адна і ўжо чацвёрты год аплачвае (як яна кажа, «цягне») яго навучанне на платным у Мінску. Кажа, што выбар заўсёды пакідала за сынам: «Ён сам вырашаў, а мама падтрымлівала».

Спачатку хлопчык марыў стаць памочнікам машыніста і паступіць у чыгуначны каледж, але туды не прайшоў. Праходзіў на дыспетчара, але на гэтай спецыяльнасці вучыцца не захацеў.

Трошкі пазней сын вырашыў паступаць у аўтамеханічны каледж у Мінску. На бюджэт крыху не хапіла балаў, і пытанне, ісці на платнае ці не, для сям’і нават не стаяла.

— Я не ведала, як выцягну, але разумела: вучыцца ён дакладна будзе. Гэта мая вялікая мэта і абавязак — даць дзіцяці адукацыю, — кажа Вольга.

Ужо чатыры гады мама аплачвае навучанне сына. Аліменты ад бацькі з паўналеццем хлопца скончыліся, заробак у жанчыны невялікі (крыху больш за 1000 рублёў), але адступаць ужо няма куды.

Тры гады таму, калі сын толькі паступіў у каледж, год навучання каштаваў 3200 рублёў. Сёння гэтая сума павялічылася да 3800.

Вольга прызнаецца, што «жыве літаральна на разрыў»: з заробку трэба і навучанне аплаціць, і на жыццё сыну даць, і сабе нешта пакінуць. Добра, што каледж выдзеліў хлопцу інтэрнат, але выдаткі для яе ўсё роўна вельмі вялікія.

— Дзіцяці ж трэба і апрануцца, і паесці, і канцылярыю набыць, і кнігі. Гэта Мінск, а не наш маленькі гарадок, дзе можна выйсці на вуліцу літаральна ў «трэніках», там зусім іншая культура.

Усё «лішняе», кажа мама, адышло на другі план: ніякіх санаторыяў, паездак, канцэртаў — пра гэта жанчына нават думаць перастала. Яна прызнаецца, што адмаўляе сабе ў новай вопратцы і паходах да касметолага. Марыць пра паездку на мора нават не даводзіцца. Яе галоўная мэта — дацягнуць сына да дыплома, і дзеля гэтага Вольга гатовая ахвяраваць сваім камфортам.

— Быў момант, калі я ўсур’ёз задумвалася ўзяць крэдыт на навучанне, але мае бацькі сказалі, што падтрымаюць, справімся без крэдыту. Плюс сын сам бярэцца за любыя падпрацоўкі: раздае лістоўкі, падпрацоўвае роставай лялькай. Зараз нам абодвум вельмі цяжка, але іншага выйсця няма.

Вольга кажа, што, калі сыну спадабаецца прафесія і ён трапіць на добрую працу, укладанні абавязкова акупяцца.

— Спецыяльнасць тэхніка-механіка запатрабаваная, хлопец можа працаваць на СТА, у яго будуць перспектывы росту.

Іншым бацькам Вольга раіць не панікаваць, нават калі дзіця раптам паступае на платнае.

— Галоўнае, што паступіў. Сёння нават на «платку» не заўсёды праходзяць. А далей жыццё само будзе падкідваць магчымасці са ўсім справіцца.

Як дапамагчы сям’і знізіць выдаткі

Мэтавыя крэдыты на навучанне ў нас выдаюць тры дзяржаўныя банкі. У адным з іх ёсць нават льготны варыянт, але ён даступны толькі беларусам з зусім нізкімі даходамі: на яго можна прэтэндаваць, калі на працягу года сярэднямесячны даход на кожнага члена сям’і не перавышаў 1700 рублёў. І яшчэ адзін нюанс: сума льготнага крэдыту не можа перавышаць 70% кошту навучання за год (звычайныя крэдыты могуць пакрываць да 100%).

Крэдыты на навучанне прапануюць і іншыя банкі, але гэта, па сутнасці, не мэтавыя крэдыты, а спажывецкія, аналагічныя тым, што выдаюцца «на любыя мэты», толькі грошы банк пералічвае не вам, а адразу ВНУ, тэхнікуму або каледжу.

Якія яшчэ ёсць магчымасці паменшыць аплату за навучанне або дапамагчы сям’і?

Атрымаць зніжку ад самай навучальнай установы за высокую паспяховасць і актыўную грамадскую дзейнасць. Для гэтага патрэбныя высокія паказчыкі ў вучобе (выдатныя адзнакі) і ўдзел у навуковай дзейнасці і грамадскіх мерапрыемствах. Так, старацца давядзецца самому студэнту, але гэта дакладна дапаможа зменшыць фінансавую нагрузку на бацькоў. Некаторыя ВНУ пры наяўнасці вызваленых бюджэтных месцаў гатовыя нават перакладаць платнікаў-выдатнікаў на бясплатнае аддзяленне.

Частку выдаткаваных на навучанне грошай можна вярнуць, аформіўшы сацыяльны падатковы вылік. Гэта можна зрабіць у падатковай інспекцыі на працягу альбо ў канцы навучальнага года. Вылік прадастаўляецца пры навучанні як у дзяржаўнай, так і ў прыватнай ВНУ. Падрабязнасці можна вывучыць тут.

Для шматдзетных бацькоў прадугледжаная магчымасць аплаціць навучанне дзіцяці ва ўніверсітэце або каледжы з дапамогай сродкаў сямейнага капіталу — не чакаючы 18-годдзя дзіцяці. Праўда, улічыце, што працэс гэта няспешны: у выканкаме заяву разглядаюць да месяца, у банку — да 40 дзён.

І памятайце: нават калі дзіця нечакана для вас паступіла на платнае, не варта адразу хапацца за галаву. Варыянты ёсць заўсёды. А першы страх ад новых абставінаў з часам пройдзе, і з’явіцца план, як рухацца далей.