Углядаючыся ў 2026 год

• Ігар Ліпсіц
• 31.12.2025, 16:17

Што чакае расійскую эканоміку.

Тут мне бачацца два магчымыя варыянты развіцця падзей:

песімістычны (інэрцыйны, далей будзем абазначаць яго «П») – вайна працягваецца ў тым жа «стылі», які мы назіралі ўвесь 2025 год: цягучыя пазіцыйныя баі з вялікімі стратамі, нязначнымі змяненнямі лініі фронту і нарастаннем інтэнсіўнасці супрацьстаяння дронаў;

аптымістычны («О») – на ўкраінскім фронце дасягаецца перамір’е (але не мірная дамова), актыўныя баі спыняюцца, бакі працягваюць «падкусываць» адно аднаго паціху з дапамогай дронаў і дыверсійных груп.

Першы варыянт пагражае Расіі захаваннем таго ж фінансавага цяжару, з якім яна жыве ўжо 4 гады.

Другі варыянт дорыць расіянам надзею на не надта значнае, але ўсё ж такі скарачэнне ваенных выдаткаў федэральнага бюджэту і рэгіянальных даплат кантрактнікам. Магчыма таксама зняцце (змякчэнне) некаторых замежных санкцый супраць Расіі – але не асноўных, бо энергетычныя рынкі Еўропы і Турцыі вярнуць у поўным аб’ёме ўжо не ўдасца: іх з задавальненнем занялі кампаніі з ЗША.

У найлепшым для Расіі выпадку праз тыя ж амерыканскія фірмы ўдасца часткова аднавіць пастаўкі нафты і газу з Расіі ў Еўропу, прадаючы іх адразу і цалкам амерыканскім пасярэднікам (тады Еўропа будзе купляць фармальна амерыканскія нафту і газ), а значыць, аддаваць ім немалую долю прыбытку ад продажаў.

Выхадзячы з такога прагнозу палітычнай сітуацыі РФ у 2026 годзе, мы ўжо можам паспрабаваць уявіць, як у надыходзячым годзе будуць змяняцца асноўныя характарыстыкі яе эканомікі.

Дынаміка ВУП

Эканамічныя працэсы інэрцыйныя, і дынаміка ВУП, сфармаваная ў 2024–2025 гадах, не можа радыкальна і хутка змяніцца пры любых новых ваенна-палітычных сітуацыях. Таму:

у варыянце «О» падзенне ВУП, верагодна, ўкладзецца ў дыяпазон ад нуля да мінус 4% (стагнацыя – слабая рэцэсія);

у варыянце «П» падзенне можа перавысіць 5% (чыстая рэцэсія).

Ацэнку такога падзення нельга рабіць па даных МВФ, бо МВФ вымушана выкарыстоўвае матэрыялы Расстата, у тым ліку сумнеўныя ацэнкі дэфлятара. Таму ацэнку дынамікі эканомікі Расіі ў цэлым лепш праводзіць па даных аб змяненні натуральных аб’ёмаў вытворчасці найважнейшых відаў прадукцыі (методыка ЦМАКП і падыходы Інстытута народнагаспадарчага прагназавання РАН) і чыгуначных перавозак. Гэта не ўлічвае ў поўнай меры падзеі ў сферы паслуг, але для Расіі — што вяртаецца з постіндустрыйнага свету ў свет адстала-індустрыйны — такое дапушчэнне, лічу, прымальнае.

Пры такіх прагнозах дынамікі ВУП не надта радуюць урад РФ у 2026 годзе і зборы даходаў у федэральны бюджэт, а значыць, і велічыня бюджэтнага дэфіцыту.

Стан бюджэту

Нагадаем, што на 2025 год планавалася сабраць даходы ў бюджэт у суме 40,3 трлн рублёў, але па ацэнках на кастрычнік 2025 года даходы былі сабраныя толькі ў суме 36,5 трлн; дэфіцыт чакаецца вышэйшы за планавы на 2025 г. у 4,75 раза, то бок не менш за 5,7 трлн — супраць 1,2 трлн рублёў па плане.

У 2026 годзе можна чакаць далейшага падзення бюджэтных даходаў: нафтагазавых — у сілу негатыўнай для Расіі дынамікі сусветных цэн на нафту, а ненафтагазавых — па дзвюх прычынах:

скарачэнне бюджэтнага фінансавання неваенных галін (відаць, асабліва значнага ў першым квартале 2026 года);

скарачэнне прыбытку і нават маштабаў дзейнасці грамадзянскіх кампаній Расіі пасля павышэння ПДВ і змяншэння льгот для малога і сярэдняга бізнесу.

Выхадзячы з гэтага, можна чакаць, што ў 2026 годзе дэфіцыт федэральнага бюджэту будзе большы за запланаваную велічыню ў 3,8 трлн рублёў і складзе:

у варыянце «О» 4–6 трлн;

у варыянце «П» 5–7 трлн рублёў.

У 2026 годзе магчымыя аператыўныя карэкціроўкі параметраў бюджэту, уключна з секвестрам грамадзянскіх выдаткаў, як гэта ўжо адбывалася ў 2025 годзе.

Але рукі ўрада Расіі будуць ужо моцна звязаныя ў частцы падатковых рэформаў, паколькі такія рэформы ішлі абодва апошнія гады. Таму істотных падатковых навінаў чакаць не варта, але, верагодна, зноў будуць павышаныя стаўкі акцызаў (апроч, хіба што, акцызу на вадкую сталь, бо чорная металургія і так ужо ў бядзе).

Істотнае павышэнне падатковага цяжару магчымa на ўзроўні рэгіянальных бюджэтаў (якія ўжо даволі кепска зводзяць канцы з канцамі) — праз падатак на нерухомасць. Тут можна чакаць моцнага павелічэння кадастравай вартасці жылля, ад якой лічыцца такі падатак, а таксама самой стаўкі — аж да яе цяпер зацверджанай верхняй мяжы ў 2,5% (для кватэры коштам, скажам, у 10 млн рублёў гэта дасць 250 тысяч рублёў у год падатку).

Скарачэнне выдаткаў дэфіцытнага федэральнага бюджэту ў спалучэнні са скарачэннем сальдаванага фінансавага выніку кампаній Расіі (у 2025 годзе, паводле даных Расстата за студзень–верасень, сальдаваны фінансавы вынік кампаній знізіўся на 7,7% у параўнанні з тым жа перыядам 2024 года) будзе, верагодна, усё мацней адбівацца на магчымасцях росту намінальных даходаў грамадзян краіны.

Малаверагодна, што нават у варыянце «О» гэтыя даходы вырастуць больш як на 8–9%. Але цалкам верагодна, што пры рэальнай спажывецкай інфляцыі, якая ў 2026 годзе можа паскорыцца за кошт павышэння стаўкі ПДВ, росту кошту імпартных тавараў (у выпадку дэвальвацыі рубля), а таксама паскарэння росту кошту маторнага паліва і транспартных тарыфаў, рэальныя даходы насельніцтва ўпадуць. Іншая справа, ці зможам мы гэта аб’ектыўна ацаніць па статыстычных даных Расстата?

Інфляцыя і іншыя паказчыкі

Гэтыя даныя, хутчэй за ўсё, будуць сведчыць пра стабілізацыю інфляцыі на ўзроўні 6–7%, але рэальная інфляцыя можа дасягнуць 13–14% (паглядзім, якія даныя нам дасць Асацыяцыя расійскіх банкаў).

Будзем спадзявацца, што даныя справаздачнасці расійскіх рытэйлераў дапамогуць убачыць рэальную карціну.

Адзінае, што можа хаця б трохі змяніць гэтую карціну, — запаволенне інфляцыі на спажывецкім рынку з-за істотнага падзення намінальных даходаў грамадзян. Людзі проста пачнуць купляць усё меней тавараў і асабліва паслуг, і грашовы ціск на цэны аслабне.

Але такому выніку радавацца не варта — бо фактычна ён будзе азначаць толькі скарачэнне фізічнага спажывання насельніцтва Расіі: як вядома, расійскія рытэйлеры ўжо ў 2025 годзе фіксуюць падзенне продажаў харчовых прадуктаў у натуральным выражэнні.

Спрабуючы ацаніць, якімі ў такой сітуацыі да канца 2026 года могуць аказацца некаторыя колькасныя індыкатары стану спраў у эканоміцы краіны, мы можам меркаваць, што:

ключавая стаўка Банка Расіі не апусціцца ніжэй за 13% гадавых — насуперак чаканням уладаў («ЦБ можа знізіць ключавую стаўку да 9% да канца 2026 года, заявіў старшыня камітэта Дзярждумы па фінансавым рынку Аксакоў»);

курс долара складзе 90–95 рублёў;

бензін падаражэе за год не больш чым на 13–14%.

На рынку працы Расіі мы ўбачым, як і сёлета, захаванне фармальна нізкага ўзроўню беспрацоўя (2,2–2,5%), але пры істотным росце маштабаў схаванага беспрацоўя ў форме няпоўных працоўных тыдняў, неаплатных водпускаў, часовага пераводу работнікаў на нізкааплатныя віды дзейнасці, затрымак выплат заработнай платы.

Увоз працоўных мігрантаў з нетрадыцыйных для Расіі рынкаў працы (напрыклад, з Індыі) будзе нарастаць. Але да канца 2026 года гэты працэс, хутчэй за ўсё, запаволіцца з-за істотнага росту колькасці міжнацыянальных канфліктаў паміж грамадзянамі Расіі і новымі працоўнымі мігрантамі.

Галінавыя перспектывы

У нафтавай прамысловасці крызіс будзе паглыбляцца, што прывядзе не столькі да зніжэння здабычы ў натуральным выражэнні, колькі да пагаршэння фінансавых вынікаў працы кампаній. А паколькі дзяржава не можа дапусціць банкруцтва кампаній у гэтай галіне і істотнага падзення здабычы нафты і газу (асновы энергазабеспячэння краіны), дык яна будзе надаваць нафтагазавым кампаніям усё большыя падатковыя льготы. Што, адпаведна, будзе ўсё мацней скарачаць і даходы федэральнага бюджэту РФ.

У зоне крызісу будуць фактычна ўсе галіны гаспадаркі:

будзе падаць вытворчасць у натуральным выражэнні ў чорнай металургіі, хоць і ў меней ступені, чым у 2025 годзе: зніжэнне вытворчасці чыгуну ў студзені–кастрычніку 2025 года склала 5,6%, легаванай сталі — амаль 15%, праката — 5,3%, труб, профілю і фітынгаў — 11,9%»);

працягнецца скарачэнне колькасці нова пачынаемых будаўнічых аб’ектаў, прычым тут тэмп падзення можа стаць вышэйшы, чым у 2025 г. Прадвеснікам выглядае крызіс у прамысловасці будаўнічых матэрыялаў. Падзенне выпуску ў галіне цягнецца 11 месяцаў, кумулятыўны спад склаў мінус 16%. Выпуск знаходзіцца крыху вышэй за мінімумы 2020 года. Гэта кажа пра дэпрэсію ў будаўнічым комплексе»;

абарот рознічнага гандлю, верагодней за ўсё, будзе падаць, асабліва калі ў пачатку 2026 г. пачнецца дэвальвацыя рубля, што выкліча рост цэн на імпартныя тавары. Цалкам верагоднае і падаражанне авіябілетаў, эксперты чакаюць росту цэн на пералёты ў 2026 г. у межах 20%.

Рэкордны спад вытворчасці магчымы ў машынабудаванні. І калі спачатку ён закрануў пераважна аўтамабілебудаванне (падзенне ў 2025 годзе — 61,6% супраць 2024-га) і сельскагаспадарчае машынабудаванне, то ў 2025-м такая ж сітуацыя магчыма і ў астатніх галінах машынабудавання.

Прычынай будзе істотнае скарачэнне інвестыцый у эканоміцы пры ўсё яшчэ высокім кошце крэдытаў, пры адсутнасці замежных інвестараў і пры скарачэнні чыстай прыбытку кампаній у сілу росту падатковых адабранняў.

Трывожнай для расіян выглядае і сітуацыя ў агракомплексе краіны. (Крызіс у сельскай гаспадарцы паглыбляецца, так цяжка галіне ў гісторыі сучаснай Расіі яшчэ не было, заявіў Аляксандр Радзін, прэзідэнт данской Асацыяцыі сялянскіх гаспадарак і сельскагаспадарчых кааператываў.)

Рост абаротаў, і істотны, магчымы ўжо традыцыйна ў пахавальным бізнесе і ў платнай медыцыне.

Банкаўскі сектар Расіі будзе знаходзіцца пад асаблівай апекай дзяржавы, і адкрытых сітуацый банкруцтва банкаў тут пастараюцца не дапусціць. Але магчыма павелічэнне колькасці выпадкаў відавочнага і таемнага аздараўлення праблемных банкаў праз АСВ або непасрэдна сіламі Банка Расіі. Сітуацыя тут можа істотна пагоршыцца пры моцнай дэвальвацыі рубля ў 2026 годзе, што адродзіць схільнасць расіян да захавання зберажэнняў у валюце і выкліча адток сродкаў з укладаў. Пры падобным развіцці падзей Банк Расіі можа ўвесці колькасныя ліміты на зняцце сродкаў з банкаўскіх рублёвых рахункаў у разліку на месяц.

Знешні гандаль

Паказчыкі расійскага экспарту, хутчэй за ўсё, будуць пагаршацца, і тэмп гэтага падзення будзе вызначацца пераважна дынамікай сусветных цэн на нафту, паколькі ніякіх новых тавараў для маштабнага экспарту Расія свету прапанаваць ужо не можа.

Калі санкцыі з Расіі не будуць знятыя ні ў найменшай меры (варыянт «П»), то падзенне экспарту ў 2026 годзе можа аказацца большым, чым у 2025-м (мінус 2,7% за 10 месяцаў да аналагічнага перыяду 2024 года).

Пры хаця б частковым зняцці санкцый (варыянт «О») падзенне экспарту ў 2026 годзе будзе супастаўнае з паказчыкамі 2025 года.

Што да імпарту, дык пры захаванні цяперашняга курса рубля ён будзе расці прыкладна як у 2025 годзе (плюс 2–3%). А пры істотнай дэвальвацыі рубля (калі долар будзе каштаваць 90–95 рублёў, то бок на 15–20% меней, чым у канцы 2024 года), імпарт у натуральным выражэнні будзе стагнаваць або нават трохі скараціцца.

З улікам усяго гэтага, прафіцыт рахунку бягучых аперацый у 2026 г. ізноў скараціцца, хаця, магчыма, і ў меней ступені, чым у 2025 годзе, калі падзенне склала 29,6% у гадавым параўнанні.

Ігар Ліпсіц, The Moscow Times