На БЧ адбываюцца дзіўныя рэчы

• 27.12.2025, 19:13

Чыгунку давялі да стану, у якім яна яшчэ ніколі не была.

Цяперашні начальнік БЧ Вераніч Валерый прыйшоў на змену свайму папярэдніку Марозаву В.М., які бяззменна кіраваў чыгункай на працягу 12 гадоў, у жніўні 2024 года, адзначае «Супольнасць чыгуначнікаў Беларусі».

Пры гэтым варта адзначыць, што ў перыяд кіраўніцтва Марозава БЧ не дасягнула якога-небудзь значнага росту або развіцця ні па адным з кірункаў сваёй дзейнасці, у тым ліку і ў асноўным — у перавозках.

Адбывалася «плаўна-паступовае» «саслізганне» галіны ў бок эканамічнага крызісу. У канцы кожнага года падсумаванне вынікаў паказвала паступовае зніжэнне фінансавага выніку, які раз ад разу сыходзіў ва ўсё больш глыбокі мінус.

Акрамя таго, та кіраўнічая каманда, сабраная Марозавым, «адзначылася» шэрагам карупцыйных скандалаў. Такой колькасці затрыманых і абвінавачаных у карупцыі кіраўнікоў высокага ўзроўню ў найноўшай гісторыі БЧ яшчэ не было.

Верагодна, гэтыя два факты, а таксама страта ўплыву маскоўскімі патронамі Марозава і жаданне беларускага кіраўніка пастаянна «ператрахіваць» кадры прывялі да яго замены на Вераніча.

На фоне ўсіх праблем БЧ апошняга часу кандыдатура Вераніча выглядала і падавалася як так званы антыкрызісны менеджар. Цяперашняе кіраўніцтва краіны, відаць, рабіла стаўку на тое, што Вераніч выведзе БЧ са статусу стратнага прадпрыемства ў ранг прыбытковых, з якіх можна і далей «стрыгчы» грошы ў казну. Пры гэтым было відавочна, што вынік чакалі, калі не імгненны, то як мінімум не расцягнуты на доўгатэрміновую перспектыву.

Такім чынам, Вераніч ужо больш за год узначальвае гэтую, без сумневу, вельмі важную для Рэспублікі Беларусь транспартную галіну.

Амаль з самага першага дня Вераніч кінуўся «апраўдваць аказаны яму высокі давер», рэалізуючы, на яго думку, эфектыўную палітыку скарачэння выдаткаў на БЧ. Праўда, акрамя скарачэння колькасці работнікаў, ніякіх іншых мер не было прапанавана і тым больш не рэалізавана. Маніякальнае жаданне Вераніча максімальна скараціць штат ужо выклікае адкрытае раздражненне ў калектыву БЧ фактычна на ўсіх узроўнях. Натуральна, такі падыход не дадае Веранічу ні прэстыжу, ні павагі.

У цэлым цяпер, нягледзячы на ўсе «рэформы» Вераніча, праведзеную і якая працягваецца аптымізацыю колькасці работнікаў, фінансавае становішча БЧ ніяк не палепшылася. Хутчэй наадварот — слізганне па нахільнай паверхні, падаецца, пачало набіраць усё большы тэмп.

Лета 2025 года стала для Беларускай чыгункі рубяжом, які ў прафесійным асяроддзі ўжо называюць беспрэцэдэнтным. Дзяржаўнае аб’яднанне, дзесяцігоддзямі ўспрыманае як адна з найбольш устойлівых і дысцыплінаваных структур у эканоміцы краіны, не выканала абавязацельствы па ўласных аблігацыях. Інфармацыя пра гэта была афіцыйна апублікавана Міністэрствам фінансаў Рэспублікі Беларусь і не пакінула прасторы для двухсэнсоўных трактоўак: БЧ дапусціла прасрочку па выплатах працэнтнага даходу і пагашэнні шэрагу выпускаў аблігацый, эмiтаваных ад імя ДА «Беларуская чыгунка».

Паводле паведамлення Мінфіна, БЧ не выплаціла працэнтны даход за 80-ы і 81-ы працэнтныя перыяды, а таксама не пагасіла аблігацыі адзінаццатага выпуску. Акрамя таго, былі дапушчаныя парушэнні па выплатах даходу за 69–72-гі працэнтныя перыяды па аблігацыях трынаццатага выпуску і за 64–67-мы працэнтныя перыяды па аблігацыях чатырнаццатага выпуску. Усе гэтыя абавязацельствы павінны былі быць выкананыя ў тэрміны, прама замацаваныя ў праспектах эмісіі.

Фармальна — гэта дэфолт па абавязацельствах. Па сутнасці — страта рэпутацыі надзейнага пазычальніка. І справа тут зусім не ў «касмічных» сумах: для такой структуры, як Беларуская чыгунка, аб’ём выплат не з’яўляецца непад’ёмным. Ключавое пытанне — давер. Інвестары, крэдыторы і партнёры сутыкнуліся з фактам: нават стратэгічнае дзяржаўнае прадпрыемства аказалася няздольным своечасова выканаць узятыя на сябе абавязацельствы.

Рэакцыя фінансавай сістэмы была прагназуемай. У адпаведнасці з заканадаўствам аб рынку каштоўных папер у дачыненні да БЧ была ўведзена забарона на эмісію новых аблігацый. Для прадпрыемства, якое актыўна выкарыстоўвала даўгавыя інструменты для фінансавання абнаўлення інфраструктуры і рухомага складу, а таксама выплат заработнай платы, гэта азначае рэзкае звужэнне фінансавага манеўру.

Прасцей кажучы, дарога пазбавілася адной з ключавых крыніц запазычанняў менавіта ў той момант, калі праблемы з ліквіднасцю сталі відавочнымі. Магчымасць перакрываць старыя даўгі новымі выпускамi была страчана, а значыць, нагрузка на бягучыя грашовыя патокі рэзка ўзрасла. Гэта аўтаматычна паставіла пад пагрозу інвестыцыйныя праграмы, рамонты, закупкі і мадэрнізацыю.

Публічныя заявы пра тое, што абавязацельствы будуць выкананыя пазней, сітуацыю прынцыпова не змяняюць. Рынак ацэньвае не абяцанні, а факты. А факт у тым, што БЧ дапусціла невыкананне абавязацельстваў — упершыню за ўвесь час існавання сваіх аблігацыйных праграм.

Паўторым, што прызначэнне Вераніча начальнікам БЧ у жніўні 2024 года падавалася як кіраўнічае ўзмацненне ў складаны перыяд: чакалася, што новы кіраўнік адаптуе дарогу да змяняючыхся эканамічных і лагістычных рэалій ва ўмовах санкцыйнага ціску і пераразмеркавання транспартных патокаў.

Мінула паўтара года. Вынік — фінансавы крызіс, дэфолт па аблігацыях і зварот па падтрымку да вышэйшага палітычнага кіраўніцтва краіны. Для ацэнкі эфектыўнасці антыкрызіснага кіравання гэтага набору фактаў больш чым дастаткова.

Антыкрызісны кіраўнік — гэта не той, хто рэагуе на ўжо здзейснены правал, а той, хто яго папярэджвае. Прасрочкі па аблігацыях не ўзнікаюць раптоўна: ім папярэднічаюць месяцы, а часам і гады праблем з грашовымі патокамі, планаваннем і кіраваннем абавязацельствамі. Значыць, альбо рызыкі былі няправільна ацэненыя, альбо на іх не адрэагавалі належным чынам.

Ні адзін з гэтых варыянтаў не кажа на карысць паспяховага антыкрызіснага кіравання.

І, падаецца, сітуацыя настолькі сур’ёзная, што Вераніч адважыўся прасіць фінансавай падтрымкі БЧ з боку дзяржавы. Такога ніхто і ніколі да яго не рабіў, прынамсі настолькі адкрыта і афіцыйна, нягледзячы ні на якія аб’ектыўныя і суб’ектыўныя абставіны.

Пры Веранічу гэта адбылося.

Сам факт абмеркавання стабілізацыйных мер, адтэрміновак і іншых формаў падтрымкі на ўзроўні кіраўніка дзяржавы сведчыць пра глыбіню праблемы. Калі прадпрыемства з шматмільярднымі абаротамі і стратэгічным статусам не можа самастойна абслугоўваць свае абавязацельствы і вымушана прасіць знешняга ўмяшання, гэта азначае правал унутранага антыкрызіснага механізму.

Можна колькі заўгодна гаварыць пра знешнія фактары — змяненне транзітных патокаў, санкцыі, агульны эканамічны фон. Але антыкрызісны кіраўнік і патрэбны менавіта для таго, каб улічваць гэтыя фактары загадзя і выбудоўваць устойлівую мадэль працы. У адваротным выпадку яго функцыя губляе сэнс.

Натуральна, што зусім не такога падыходу чакалі «наверсе» ад «антыкрызіснага менеджара». Ды і такой «нахабнасці» ніхто з чыгункі ў бок дзеючай улады сабе не дазваляў.

Паводле некаторых наяўных у нас звестак, у цяперашні час «верхоўныя кіраўнікі» Беларусі, мякка кажучы, не задаволеныя сваім стаўленікам на БЧ, бо ён не проста пакуль не справіўся з пастаўленымі перад ім задачамі па вывадзе БЧ з крызісу, але і паспрабаваў частку адказнасці перакласці на сваіх кіраўнікоў, намякнуўшы сваім візітам на нараду да Лукашэнкі, што і там павінны адчуваць адказнасць за адну з найважнейшых галін Рэспублікі Беларусь, падтрымліваць яе, у тым ліку фінансава, а не выкарыстоўваць толькі ў якасці «дойнай каровы», як гэта адбывалася на працягу ўсяго існавання незалежнай Беларусі.

Для аб’ектыўнасці варта адзначыць, што да Марозава і Вераніча БЧ абы-як, але ўсё ж спраўлялася з фінансавай нагрузкай, ускладзенай на яе дзяржавай.

Верагодней за ўсё, прычынай усяму зноў-такі кадравыя пытанні. Апошнія гады для БЧ азнаменаваліся сыходам з яе прафесійных чыгуначнікаў і прымусовай заменай іх выхадцамі з сілавых структур і іншых «крэпкіх гаспадарнікаў». У ўсё большых аб’ёмах улада на чыгунцы ў Беларусі пераходзіць у рукі тых, хто асабліва і не разумее яе асаблівасцяў і спецыфікі, і ў метадах свайго кіраўніцтва трымаецца тактыкі запалохвання падначаленых. Дадзеная тэндэнцыя добра прасочваецца па шматлікіх «днях інфармавання», куды ў «добраахвотна-прымусовым» парадку зганяюць супрацоўнікаў арганізацый і прадпрыемстваў, і дзе ім тлумачаць, у першую чаргу, пра адказнасць за нелаяльнасць дзеючай уладзе.

Дык вось, у цяперашні час, пасля заканчэння восеньскага агляду гаспадарак БЧ — восеньскага камісійнага агляду, Валерый Вераніч цэлы тыдзень знаходзіцца на бальнічным. Такім чынам, мяркуем, ён спрабуе «перачакаць буру» — паводле некаторых даных, Валерыю Ямяльянавічу пагражае прымяненне такога віду спагнання, як праверка на адпаведнасць займанай пасадзе, якую, меркавана, яму прызначылі з боку кабінета Прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь.

Гэтую практыку — сыход на бальнічны ў складанай для сябе сітуацыі — ён пераняў ад больш старэйшых сваіх папярэднікаў, якія ў выпадку якіх-небудзь праблем на працы аддавалі перавагу, спаслаўшыся на хваробу, перакласці ўсю адказнасць на плечы намеснікаў. Сам жа Вераніч паспяхова ўжыў гэтую тактыку падчас яго бытнасці начальнікам станцыі Лунінец, калі за выяўленыя фінансавыя махінацыі да адказнасці былі прыцягнутыя работнікі рангам ніжэй, а ён сам у гэты перыяд адляжаў у бальніцы.

Вось і цяпер, напрастаўляўшы падчас аб’езду «на пернікі» кіраўнікам на аддзяленнях (напрыклад, намесніку начальніка Мінскага аддзялення БЧ Катоўскаму С. С. належыць прайсці праверку на адпаведнасць займанай пасадзе), Вераніч вырашыў «схавацца» на бальнічным, бо яго просьба да Лукашэнкі пра выдзяленне грошай з бюджэту на дапамогу БЧ у складанай эканамічнай сітуацыі, відавочна, нікому не прыйшлася даспадобы. І цяпер, падаецца, і яму самому «прапануюць» даказаць адпаведнасць сваёй кандыдатуры займанай пасадзе.

Дадаткова адзначым, што з афіцыйнага сайта БЧ з раздзела пра кіраўніцтва знікла інфармацыя пра галоўнага эканаміста БЧ Каралёву Н.В.

І гэта заслугоўвае асобнай увагі. Наталля Каралёва — наменклатурная работніца з досведам працы ў дзяржаўнай сістэме — на пасаду галоўнага эканаміста была прызначаная ў 2025 годзе. Прызначэнне адбывалася на фоне нарастаючых фінансавых складанасцяў. І менавіта на фінансава-эканамічную службу кладзецца ключавая адказнасць за балансаванне даходаў, выдаткаў і даўгавых абавязацельстваў.

Аднак ужо праз некалькі месяцаў у прафесійным асяроддзі пачалі цыркуляваць паведамленні пра яе сыход. Афіцыйных падрабязных тлумачэнняў не паследавала, але сам факт настолькі кароткага знаходжання на адной з ключавых пасад у момант фінансавага напружання сведчыць пра сістэмную праблему. Эканамічны блок у перыяд крызісу павінен быць максімальна стабільным. Тут жа назіраецца адваротная карціна.

Кадравая нестабільнасць у спалучэнні з растучай даўгавой нагрузкай — гэта прамы шлях да фінансавых праблем. І адказнасць за такую сітуацыю ляжыць на кіраўніку.

Зноў жа, паводле наяўных у нас звестак, галоўны эканаміст БЧ Каралёва проста не справілася з ускладзенымі на яе абавязкамі і, «пад цяжарам адказнасці» (ці проста з-за страху), самастойна прапанавала скончыць працоўныя адносіны з наймальнікам па пагадненні бакоў — прасцей кажучы, звольнілася «па ўласным жаданні».

Ці не з’яўляецца гэта следствам і мерай палітыкі па перастанове кадраў у кіраванні БЧ ва ўмовах не паляпшаючагася эканамічнага становішча дарогі і разрастання кадравага крызісу на ўсіх узроўнях? Хоць дадзеная кадравая змена была цалкам прагназуемай з улікам біяграфіі Каралёвай.

Нагадаем, што два папярэднія папярэднікі Каралёвай на пасадзе галоўнага эканаміста БЧ — Даніленка А.В. і Жыгалаў В.Л., будучы першапачаткова чыгуначнікамі, не ўтрымаліся ў гэтым крэсле і года. Такім чынам, кіраўніцтва БЧ, падаецца, прыносіць «сакральную ахвяру» дзеля апраўдання няўдач прынятых кіраўнічых рашэнняў у частцы паляпшэння фінансавага становішча БЧ.

Паўтара года кіраўніцтва Валерыя Вераніча прывялі Беларускую чыгунку да стану, у якім раней яна не была: невыкананне даўгавых абавязацельстваў, забарона на эмісію каштоўных папер, кадравая турбулентнасць у эканамічным блоку і не толькі там, а таксама неабходнасць звяртацца па экстранную падтрымку да вышэйшага кіраўніцтва краіны.

Калі ацэньваць гэтыя вынікі з пункту гледжання антыкрызіснага кіравання, выснова напрошваецца сама сабой: з пастаўленымі задачамі Вераніч не справіўся. Беларуская чыгунка па-ранейшаму застаецца стратэгічна важным прадпрыемствам. Але стратэгічны статус не адмяняе патрабаванняў да якасці кіравання.

У такой сітуацыі пытанне пра тое, колькі яшчэ Вераніч прабудзе начальнікам БЧ, сапраўды застаецца адкрытым…