Вярнуцца дамоў

• Ірына Халіп
• 26.12.2025, 14:59

Мой чалавек года — выдварэны палітзэк.

Пяць гадоў таму ў такі ж снежаньскі дзень напрыканцы года я пісала: «Хочаш убачыць чалавека года — паглядзі ў люстэрка». Чалавекам года, без сумневу, быў беларус, які ў жніўні выйшаў на пратэсты і не здаўся. Праз год гэта быў палітвязень, потым — беларускі добраахвотнік, які абараняе Украіну. Сёлета я назвала б чалавекам года былога палітвязня — таго самага, нібыта памілаванага, а насамрэч проста выкінутага з уласнай краіны.

Я размаўляю з многімі былымі палітзэкамі, што засталіся ў Беларусі. Ім было вельмі цяжка, адседзеўшы свае чатыры-пяць гадоў, выйсці не на волю, а ў акупаваную краіну, дзе на асфальце не засталося і следу ад тых бела-чырвоных малюнкаў. У іх нагляд або ўлік, у іх забарона на выезд, да іх прыходзяць уначы, іх кантралююць. Некаторыя ўжо паспелі не раз адседзець «суткі» пасля вызвалення, бо міліцыянеры ў крымінальна-выканаўчай інспекцыі падчас чарговага «адзначэння» могуць запатрабаваць тэлефон і адразу адправіць з пратаколам на Акрэсціна. Студэнты, адлічаныя за пратэсты і якія адседзелі, больш не могуць вучыцца. Прафесіяналы высокага класа ўладкоўваюцца ледзь не грузчыкамі, бо інакш зноў могуць трапіць у турму. І тым не менш усе яны адным голасам кажуць: «Якое шчасце, што мой тэрмін скончыўся на месяц раней, чым выдварылі чарговую партыю палітвязняў! Калі б я не выйшаў раней, то мог бы апынуцца сярод іх». Яны шчаслівыя, што дома, з блізкімі, нават пры ўсіх абмежаваннях правоў і немагчымасці гаварыць уголас.

Наталля Дуліна, да вызвалення якой заставалася паўгода, марыла вярнуцца дамоў, абняць маму і сесці на канапу з любімымі катамі. Замест гэтага яна апынулася ў шэлтары ў Вільні. Ларыса Шчырякова, якую не адпусцілі з турмы на пахаванне маці, чакала вызвалення, каб нарэшце прыйсці да магілы, развітацца і наплакацца ўволю. Ларысе заставалася сядзець менш за тры месяцы. Яна, гамяльчанка, уяўляла, як з калоніі проста пешшу пойдзе дадому, а потым на могілкі да мамы. Замест гэтага — аўтобус, мяжа, Літва, і да роднага Гомеля ўжо больш за паўтысячы кіламетраў, так што пешшу не дайсці.

Максім Вінярскі, якому заставалася крыху больш за месяц тэрміну, да апошняга разам з Мікалаем Статкевічам спрабаваў вярнуцца ў Беларусь з нейтральнай палосы, але ў выніку ўсё роўна апынуўся ў Літве — без пашпарта, без грошай, без рэчаў, з аднаразовай 15-дзённай літоўскай візай на асобнай паперцы і з адпаранай ад робы жоўтай біркай экстрэміста. Вось і ўся маёмасць. З дакладна такім самым скарбам выдварылі яшчэ некалькі дзесяткаў палітвязняў. Усе яны, засынаючы ўвечары ў калоніі ці ў турме, уяўлялі сабе вяртанне дамоў.

Марылі, як абдымуць родных, як выйдуць на балкон і ўбачаць такі знаёмы краявід, які, хоць па сутнасці і пачварны, усё ж на дзіва прыгожы. Уяўлялі сабе кубак кавы, званок сябрам, мокрае лісце ў суседнім парку, вясёлае здзіўленне суседзяў і бясконцыя размовы без акрыкаў. Замест гэтага — ноч у СІЗА або мех на галаве, кайданкі, таніраваныя мікрааўтобусы і напрыканцы «вон там Літва, прыбірайцеся».

Ці ўвогуле — спачатку Украіна, потым Польшча, потым Літва. Чым даўжэй дарога, тым мацнейшая нявызначанасць і страх перад будучыняй. Алена Гнаук, Сафія Бачурынская, Наталля Малец былі на тым доўгім шляху. Калі маладыя палітзэкі з дастатковай лёгкасцю змогуць вывучыць новую мову і ўладкавацца на працу ў чужой краіне, то з пенсіянерамі гісторыя зусім іншая. Бачурынскай — 70, Гнаук — 68, Малец — 65. Хто ім будзе плаціць пенсіі? Правільна, ніхто. Яны працавалі і зараблялі пенсію ў сваёй краіне, якая спачатку запіхнула іх за краты, а потым проста выкінула.

І тым не менш усе яны, вывезеныя летам, восенню, зімой з Беларусі, цяпер недзе ў здымных кватэрах, у чужых дамах, у незнаёмых гарадах будуць глядзець на навагоднія агні, на ліхтары і іскрыстыя бенгальскія агні і думаць пра тое, што наступны год дакладна будзе лепшы. Яны будуць чысціць мандарыны, піць шампанскае і смяяцца, бо на слёзы ўжо няма сіл.

Яны зноў будуць марыць пра тое, як па заснежанай сцежцы ўвойдуць у свой двор. Адкрыюць дзверы пад'езда або калітку. Пазвіняць ключамі — на тым, што ад верхняга замка, абавязкова дэфект, шчарбінка, — і ўставяць іх у замкавую шчыліну. І ўдыхнуць пах дому. Не важна, кінуцца насустрач родныя або павее пылам нежылога, закінутага, забытага. Гэта будзе дом. Пункт прыцягнення. Прыпынак у дарозе. Любая дарога з дому — прасцей, калі можна вярнуцца.

Дык што жадаю ў гэты Новы год ім усім, ды і нам з вамі, адно: вяртання.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org