Што далей?

• Уладзімір Фесенка
• 26.12.2025, 11:17

Пачаўся новы этап перамоўнага працэсу па завяршэнні расійска-ўкраінскай вайны.

Абнародаванне мірнага плана ЗША і Украіны з 20 пунктаў з'яўляецца важнай падзеяй, якая фіксуе пэўны, пакуль што пачатковы этап перамоўнага працэсу па завяршэнні расійска-ўкраінскай вайны.

Да зместу і ацэнкі канкрэтных пунктаў гэтага плана я вернуся асобна. Спачатку мэтазгодна ацаніць статус гэтага дакумента і перспектывы далейшага перамоўнага працэсу.

Найперш трэба разумець, што гаворка ідзе не пра ўжо ўзгодненае мірнае пагадненне, а толькі пра сумесны праект мірнага плана ЗША і Украіны, які яшчэ давядзецца ўзгадняць з Расіяй. У цяперашнім выглядзе гэты мірны план хоць і выклікае нямала заўваг, але гэта той кампраміс, які з'яўляецца дастаткова прымальным для Украіны. Менавіта таму на яго пагадзіліся нашы перамоўшчыкі.

Аднак нават з ЗША гэты кампраміс неканчатковы. У апублікаваным тэксце разыходжанні зафіксаваныя па двух пунктах — пункт 12 (аб статусе Запарожскай АЭС) і пункт 14 (аб тэрытарыяльным падзеле).

Што да Запарожскай АЭС, ЗША прапануюць раўнамернае размеркаванне кантролю (паміж Расіяй і Украінай), а ЗША будуць галоўным менеджарам сумеснага прадпрыемства. Украіна прапануе іншы падыход: сумеснае прадпрыемства Украіна—ЗША 50/50, дзе палова вырабленай электраэнергіі ідзе Украіне, а другая палова — ЗША (якія далей самі вызначаюць яе размеркаванне). Рызыкну выказаць меркаванне, што ўрэшце кампраміс вакол Запарожскай АЭС будзе знойдзены, і ён будзе заключацца ў асаблівым статусе гэтай станцыі.

Куды складанейшае становішча з тэрытарыяльным пытаннем.

Украіна прапануе, каб «у Данецкай, Луганскай, Запарожскай, Херсонскай абласцях лінія размяшчэння войскаў на дату гэтай дамовы з'яўляецца дэ-факта прызнанай лініяй судакранання. Працоўная група збіраецца для вызначэння перамяшчэння сіл, неабходных для спынення баявых дзеянняў, а таксама для вызначэння параметраў патэнцыйных будучых спецыяльных эканамічных зон».

ЗША прапануюць іншы варыянт: «Абмяркоўваецца патэнцыйная свабодная эканамічная зона (СЭЗ) на тэрыторыі Данбаса — для яе зацвярджэння Украіна гатовая правесці рэферэндум на падкантрольных ёй тэрыторыях. Але на галасаванне будзе вынесена падтрымка ўсяго дагавора, а не толькі пункта пра СЭЗ. Калі рашэнне будзе прынята, паміж Украінай, Злучанымі Штатамі і расіянамі будзе заключана асобнае пагадненне, якое вызначыць статус спецыяльнай эканамічнай зоны».

Заўважу, што ні ЗША, ні Украіна не вызначаюць хаця б у самых агульных рысах, што будзе сабой уяўляць статус спецыяльнай эканамічнай зоны і пад чыім адміністрацыйным кантролем яна будзе знаходзіцца. Як мы ўсе разумеем, менавіта гэта будзе мець прынцыповае значэнне.

Звяртаю асаблівую ўвагу на тое, што некаторыя праблемныя тэмы ўвогуле не зафіксаваныя ў гэтым плане з 20 пунктаў.

Напрыклад, у тэксце гэтага плана ўвогуле не гаворыцца пра перспектыву сяброўства Украіны ў НАТА. Гэта адпавядае інтарэсам Украіны, якая не хоча браць на сябе абавязацельства аб адмове ад імкнення да сяброўства ў НАТА. Пры гэтым прэзідэнт Зяленскі кажа, што Украіна не згаджаецца на пункт аб адмове ад сяброўства нашай краіны ў НАТА, які быў у папярэдняй, 28-пунктавай версіі плана завяршэння вайны, і адзначае, што рашэнне аб уступленні Украіны ў НАТА залежыць ад дзяржаў Альянсу, а не ад дамоўленасцяў з Расіяй. Менавіта так Украіна бачыць кампраміс па тэме НАТА. І, падаецца, на гэтым этапе амерыканцы прынялі такі падыход. Аднак, з высокай верагоднасцю, Расія будзе настойваць на тым, каб пытанне аб забароне сяброўства Украіны ў НАТА (ці аб нейтральным статусе Украіны) было зафіксавана ў будучым мірным пагадненні.

Яшчэ адна тэма, істотная для Расіі, якая таксама адсутнічае ў мірным плане з 20 пунктаў, — гэта статус пяці ўкраінскіх рэгіёнаў, якія Расія анексавала і патрабуе іх прызнання часткай РФ. Украіна на гэта, вядома, не згадзіцца. Таму гэты пункт адсутнічае ў мірным плане ЗША і Украіны. Але Расія, верагодна, будзе настойваць на тым, каб гэтае пытанне было зафіксавана ў будучым мірным пагадненні. Аднак кампраміс паміж Расіяй і Украінай у гэтым пытанні немагчымы. Шанцы на з'яўленне ўзгодненага мірнага дагавора ўзнікнуць толькі ў тым выпадку, калі Расія не будзе настойваць, каб тэрытарыяльны пункт быў у яе мірным пагадненні з Украінай.

І вось тут мы падыходзім да галоўнай праблемы: як Расія будзе ўспрымаць сумесны амерыканска-ўкраінскі мірны план? Выснова абсалютнай большасці каментатараў амаль аднолькавая — рэакцыя Расіі на гэты мірны план будзе негатыўнай. Зыходзячы з публічных заяў Пуціна, відавочна, у Крамлі не хочуць спыняць вайну супраць Украіны. Аднак расійскі дыктатар таксама жадае захоўваць канструктыўныя адносіны з Трампам і перспектыву стратэгічных дамоўленасцяў з ЗША. Таму, цалкам верагодна, Расія не адхіліць мірны план ЗША і Украіны цалкам, а прадэманструе гатоўнасць працягваць мірныя перамовы, але пры гэтым вылучыць крытычныя заўвагі па многіх пунктах мірнага плана ЗША і Украіны, а таксама свае патрабаванні адносна абавязковых аднабаковых саступак Украіны. Гэта стане фармальнай падставай для працягнення актыўных ваенных дзеянняў супраць Украіны з адначасовым працягам мірных перамоў з ЗША. У межах гэтай стратэгіі Крэмль таксама не будзе спяшацца з адказам на амерыканска-ўкраінскі мірны план і з далейшым развіццём перамоўнага працэсу.

24 снежня чакалася анлайн-сустрэча паміж амерыканскімі перамоўшчыкамі і Пуціным. Але пакуль няма інфармацыі, што такі кантакт адбыўся. Наогул паказальна, што расійскі бок не абнародуе ніякай інфармацыі пра змест і вынікі сваіх перамоў з ЗША. І гэта стварае дадатковыя праблемы для далейшага развіцця перамоўнага працэсу.

Як тады можа развівацца працэс мірных перамоў далей?

У любым выпадку цяпер чакаецца змястоўная рэакцыя Расіі на сумесны мірны план ЗША і Украіны. Пасля гэтага амерыканскія перамоўшчыкі, верагодна, паспрабуюць узгадніць кампрамісную пазіцыю з расіянамі і ўкраінцамі. Аднак у сувязі з каляднымі і навагоднімі святамі на Захадзе ў перамоўнай актыўнасці ЗША можа ўзнікнуць пэўная паўза (на тыдзень або крыху даўжэй). Вядучую ролю ў перамовах, як і раней, будуць адыгрываць ЗША.

Магчымы алгарытм далейшых перамоўных дзеянняў:

1. Будуць вылучаныя пункты, па якіх няма прынцыповых разыходжанняў паміж Расіяй і Украінай. Па гэтых пытаннях прадстаўнікі ЗША паспрабуюць даволі хутка сфармуляваць і ўзгадніць з прадстаўнікамі РФ і Украіны ўзаемапрымальныя фармулёўкі.

2. Будуць вызначаныя спрэчныя пытанні паміж Расіяй і Украінай (і па мірным плане ЗША і Украіны, а таксама па расійскіх патрабаваннях да гэтага плана), па якіх існуюць істотныя разыходжанні, але ўсё ж магчымы кампраміс, і для яго дасягнення спатрэбяцца дадатковыя перамовы. Цалкам верагодна, што для гэтага ЗША паспрабуюць арганізаваць альбо прамыя перамовы паміж РФ і Украінай пры сваім пасярэдніцтве, альбо працягнецца шатлёвая дыпламатыя пры пасярэдніцтве ЗША, але перамоўшчыкі Расіі і Украіны будуць прысутнічаць у адным месцы, каб максімальна паскорыць перамоўны працэс.

3. У працэсе перамоў непазбежна знойдуцца некалькі пытанняў, па якіх дасягнуць кампрамісу будзе немагчыма (як, напрыклад, у пытанні аб статусе ўкраінскіх тэрыторый, анексаваных Расіяй). Гэтыя пытанні, магчыма, будуць адкладзеныя на фінальную частку перамоў або наогул знятыя з перамоўнай павесткі дня, калі ўсе бакі пагодзяцца, што дамовіцца па іх немагчыма.

4. Цалкам верагодна, у працэсе перамоў ЗША будуць аказваць ціск на Расію і Украіну — або асобна на кожны бок, або на абодва бакі адначасова.

Нават калі ўся гэтая перамоўная праца будзе адбывацца ў паскораным рэжыме, яна працягнецца не менш за два-тры месяцы. Галоўнай перашкодай, як і раней, будзе нежаданне Пуціна спыняць вайну і згаджацца на кампрамісныя фарматы яе завяршэння. І тады ўзнікае пытанне, на якое пакуль няма адказу: што будуць рабіць прэзідэнт Трамп і яго адміністрацыя, калі мірныя перамовы па завяршэнні расійска-ўкраінскай вайны зайдуць у тупік, што цалкам верагодна, і будзе відавочна, што Пуцін не хоча спыняць вайну? Ад адказу на гэтае пытанне залежыць і далейшы лёс перамоўнага працэсу.

Уладзімір Фесенка, «Фэйсбук»