Алесь Бяляцкі: Для нас стратэгічна важна, каб Украіна перамагла ў гэтай вайне
- 16.12.2025, 21:57
Тады Беларусь захавае сваю незалежнасць і стане часткай ЕС.
Вызвалены з турмы і вывезены з павязкай на вачах у Літву нобелеўскі лаўрэат Алесь Бяляцкі у Вільні даў вялікае інтэрвію «Радыё Свабода». Што ён расказаў пра вайну ва Украіне?
— Алесь, як у 2022 годзе вы даведаліся пра напад Расіі на Украіну? Ці ведалі вы, што ўварванне адбывалася і з тэрыторыі Беларусі, што Беларусь была ўцягнутая?
— Тады мы знаходзіліся ў СІЗА, і ў нашай камере быў тэлевізар. Мы, безумоўна, сачылі за ўсім, што разгортвалася напярэдадні вайны, і ўжо паводле самой атмасферы, паводле той інфармацыі, якую давалі расійскія прапагандысты ў такіх перадачах, як «60 хвілін», было зразумела, што непазбежна насоўваецца вайна. Для мяне гэта стала відавочна прыкладна за паўтара месяца да вайны, з пачатку 2022 года. Была Алімпіяда, яна крыху адсунула пачатак вайны, гучалі звароты да Пуціна — не пачынай, пакуль ідзе Алімпіяда. Як толькі яна скончылася, пачаліся баявыя дзеянні.
Усё гэта было вельмі драматычна і вельмі трагічна. Было зразумела, што адбываецца надзвычай агрэсіўная спроба адраджэння расійскай імперыі, пра што я дзясяткі разоў гаварыў і раней, узгадваючы вайну ў Грузіі, Прыднястроўі і самае звужэнне дэмакратычнай прасторы, дэмакратычных магчымасцяў для працы палітычных партый і грамадскіх арганізацый. У Расіі гэта адбывалася год за годам. Таму, калі пачалася вайна, гэта было страшна і трагічна. Я разумеў, што гэта вельмі моцна адаб’ецца на нашым лёсе. Але што мы маглі там зрабіць? Толькі глядзець і старацца атрымаць, вылавіць хоць якую-небудзь інфармацыю, слухаючы і чытаючы між радкоў. І беларускія навіны, і расійскія падавалі інфармацыю са сваёй пункту гледжання. Звесткі пра тое, што расійскія войскі прайшлі праз беларускую мяжу, з’явіліся ў расійскай перадачы «60 хвілін» фактычна адразу: яны паказвалі гэтыя кадры — як танкі праходзілі праз беларускія памежныя пераходы на тэрыторыю Украіны, і хтосьці з беларускіх памежнікаў або мытнікаў здымаў гэтыя танкі.
Потым з’явілася інфармацыя пра ракетныя ўдары з тэрыторыі Беларусі. Затым з’явіліся незразумелыя і нічым не апраўданыя тлумачэнні Лукашэнкі, што мы, маўляў, такім чынам абараняліся, бо па нас нібыта хацелі ўдарыць, што гэта быў наш папераджальны ўдар — нейкая дурнасць. Стала зразумела, што мы ўсё больш і больш у гэта ўцягваемся. Я з вялікай трывогай і непакоем думаў пра тое, што, не дай Бог, Беларусь уцягнуць у поўнамаштабны ўдзел, калі беларуская армія будзе вымушаная ўзяць удзел у гэтых падзеях. Улічваючы, што часткова былі акупаваныя і Жытомірская вобласць, і Кіеўская, далучэнне беларусаў стала б страшнай трагедыяй, бо ваенныя канфлікты, войны не загойваюцца і не забываюцца людзьмі. Мы ведаем, наколькі добра ўкраінцы ставіліся да беларусаў на працягу ўсіх дзесяцігоддзяў да вайны. Але калі пачынаецца вайна, агрэсія з боку Беларусі супраць Украіны, загойваць гэтыя шнары будзе немагчыма яшчэ дзесяцігоддзямі. Яны ёсць і цяпер, але маглі б быць куды страшнейшыя — тое, што застаецца пасля вайны на дзесяцігоддзі.
Думаю, што гэта ў пэўнай ступені стрымала і Лукашэнку — акрамя таго, што ён выдатна разумеў: тады поўдзень Беларусі таксама апынуўся б пад ударам, гарэлі б і НПЗ у Мазыры, і заводы ў Брэсце. Тут сваю ролю адыграў і эканамічны фактар, бо пра палітычныя наступствы яны часам думаюць у апошнюю чаргу. Але небяспека поўнага ўцягвання Беларусі ў поўнамаштабную вайну, агрэсію захоўвалася на працягу некалькіх гадоў. Толькі ў апошнія месяцы Лукашэнка пачаў казаць інакш: што мы мірная краіна, што мы хочам міру. Гэта дае надзею, што да заканчэння гэтай страшнай вайны Беларусь не стане яе поўнамаштабным удзельнікам.
— Ва Украіне ішла дыскусія, падчас якой некаторыя вызваленыя беларускія палітвязні не маглі адназначна сказаць, хто напаў і хто з’яўляецца агрэсарам. Ці было вам там, у калёніі, зразумела, хто нясе адказнасць за гэтую вайну?
— Мне цяжка гаварыць за іншых палітвязняў, бо гэта вельмі розныя людзі, вельмі шырокі спектр. Часам гэта зусім простыя людзі, якія не маюць вышэйшай адукацыі, палітычнага досведу; для многіх удзел у масавых пратэстах 2020–21 гадоў увогуле стаў першым палітычным досведам. Я не бяруся судзіць або даваць ацэнкі, але што да тых зняволеных, з кім я меў кантакты, то, безумоўна, мы ўсё выдатна разумелі — хто з’яўляецца агрэсарам, у якой сітуацыі знаходзіцца Украіна і чаму для Лукашэнкі было важна, каб Расія перамагла Украіну, каб там зноў з’явіўся «савецкі мордар».
Бо ён баяўся — як і Пуцін баіцца — прыкладу паспяховай дэмакратычнай трансфармацыі суседняй краіны, які мог бы стаць заразным узорам для Расіі і для Беларусі. Яны гэтага страшэнна баяцца. Як у XVIII стагоддзі Прусія, Расія і Аўстрыя дзялілі Рэч Паспалітую, адной з прычын было (Кацярына II пра гэта пісала), што мы, Вялікае Княства Літоўскае, у тым ліку беларусы, — рассаднік дэмакратычнай заразы, і нам гэтага не трэба. Гэта агрэсія XVIII стагоддзя фактычна паўтарылася і цяпер — таму і Лукашэнка ўдзельнічаў у гэтым. Бо для захавання таталітарнай, постсавецкай сістэмы ім неабходна пашырэнне поля яе ўплыву.
А для нас, для дэмакратычнай часткі беларускага грамадства, выключна важна, каб Украіна заставалася незалежнай дзяржавай, дэмакратычнай дзяржавай, дзяржавай — сябрам Еўрапейскага саюза. Тады і ў нас з’явяцца перспектывы адбіцца ад гэтай расійскай імперыі, захаваць сваю незалежнасць і ў выніку стаць часткай еўрапейскай супольнасці. Рэпрэсіі ў Беларусі працягваюцца, і сітуацыя цяпер значна горшая, чым калі-небудзь была, — і ў заканадаўчым плане, і ў ваенным, і ядзерная зброя, і змяненне так званай Канстытуцыі, калі Беларусь перастала быць нейтральнай дзяржавай, — усё накіравана на тое, каб захаваць у Беларусі існуючую ўладу, сістэму ўлады, каркас гэтай постсавецкай сістэмы. Але ўсё гэта будуецца на пяску, на хісткай аснове, бо побач ёсць зусім іншы прыклад. Побач будзе незалежная Украіна, сябра Еўрапейскага саюза, калі ўкраінцы дасягнуць — а я ў гэта веру — тых мэтаў і задач, якія цяпер стаяць перад украінскім грамадствам.
Уявіце сабе: Беларусь з усіх бакоў будзе акружаная краінамі Еўрапейскага саюза. Гэта зусім іншая сітуацыя, нават у параўнанні з той, што была да 2020 года. Вось чаму агрэсары і распачыналі гэтую вайну. Я ўжо не кажу «Украіна — сябра НАТА» — гэта асобнае, дыскусійнае пытанне. Уплыў Еўрапейскага саюза будзе, і, хоць улады Беларусі імкнуцца спыніць гэты ўплыў, ён будзе непераадольным. Для нас стратэгічна важна, каб Украіна перамагла ў гэтай вайне, стратэгічна перамагла. Гэта цяжка, са стратай тэрыторый, але стратэгічна яны перамагаюць, бо Пуцін не дасягае свайго. А яго мэта — знішчыць гэтую краіну.
Як гэтага можна не разумець, даючы каментары кшталту «а што гэта за вайна», «а хто перамагае», — я не ведаю, як гэта можна зразумець. Значыць, людзі не займаюцца ніякім аналізам. У турме інфармацыя абмежаваная, але ты ж глядзіш расійскае тэлебачанне, бачыш нейкія факты, якія там ёсць, і з гэтых фактаў, адкідваючы каментары, сам можаш рабіць высновы пра тое, што там адбываецца — вось і ўсё.