«Шэры кот»: Надзея вярнулася ў сэрцы дзясяткаў тысяч беларусаў
- 16.12.2025, 12:13
Гісторыя паказвае, што толькі ціск дапамагае вызваляць палітвязняў.
Былы палітвязень, вядомы блогер Дзмітрый Казлоў («Шэры кот») у новым відэа на сваім YouTube-канале пракаментаваў выхад на волю 123 палітвязняў, вызваленых Лукашэнкам пасля перамоваў з дэлегацыяй ЗША 13 снежня:
— Бязмерна рады бачыць у гэтым спісе майго сябра і зямляка Паўла Севярынца, з якім мы разам былі і на многіх акцыях пратэсту, і ў клетцы Магілёўскага абласнога суда. Алесь Бяляцкі, Марыя Калеснікава, Віктар Бабарыка, Марына Залатова і многія іншыя таксама на волі. Ад усёй душы вітаю герояў Беларусі і шчыра спадзяюся, што, крыху адпачыўшы, яны вернуцца на фронт барацьбы за свабоду нашай краіны. Выхад новых лідараў супраціву, безумоўна, надасць дынаміку нашаму агульнаму руху і ўзмоцніць яго. 13 снежня надзея вярнулася ў сэрцы дзясяткаў тысяч беларусаў, якія сачылі за падзеямі, перажывалі, узгадвалі. Каб у гэтым пераканацца, дастаткова зірнуць на рэакцыю на вызваленне палітвязняў у сацсетках.
Але не будзем забываць, што паводле дадзеных dissident.by з 1 верасня па 12 снежня 2025 года яшчэ 431 чалавек у Беларусі падвергнуўся крымінальнаму пераследу, з іх як мінімум 184 на гэты момант знаходзяцца ў зняволенні, і гэта толькі тыя, пра каго вядома праваабаронцам і шырокай грамадскасці. Нашай мэтай павінна стаць не проста вызваленне ўсіх палітвязняў, але і поўнае спыненне рэпрэсій. Гэта магчыма толькі праз узмацненне ціску на рэжым — проста каб было за што выкупляць закладнікаў.
А як адбываліся вызваленні вядомых палітвязняў у розны час і ў розных краінах свету, і самае галоўнае — да якіх гэта прывяло вынікаў, давайце паглядзім.
1. Нэльсан Мандэла — ПАР
Нэльсан Мандэла правёў у турме амаль дваццаць сем гадоў. Да канца васьмідзясятых рэжым апартэіду ў ПАР зайшоў у тупік: санкцыі, міжнародная ізаляцыя і пастаянныя хваляванні ўнутры краіны.
Вызваленне Мандэлы ў 1990 годзе было не жэстам гуманізму, а палітычным разлікам. Улада разумела: без перамоваў краіна скаціцца да грамадзянскай вайны.
Пасля вызвалення Мандэла адмовіўся ад помсты і стаў фігурай прымірэння. Яго аўтарытэт дазволіў ажыццявіць мірны пераход улады і правесці першыя свабодныя выбары. Гэты выпадак паказвае: вызвалены палітвязень можа стаць не крыніцай хаосу, а якарам стабільнасці.
2. Натан Шаранскі — СССР
Анатоль Шаранскі быў адным з самых вядомых савецкіх дысідэнтаў. Яго прысуд стаў сімвалам рэпрэсіўнай сістэмы СССР.
Гады міжнароднага ціску ператварылі аднаго вязня ў дыпламатычную праблему для Крамля. У 1986 годзе Шаранскага вызвалілі ў межах абмену з Захадам. Гэта супала з пачаткам перабудовы і зменай знешняй палітыкі Савецкага Саюза. Яго вызваленне стала сігналам: рэпрэсіі перашкаджаюць выжыванню рэжыму.
Гісторыя Шаранскага даказала, што нават закрытыя сістэмы ўразлівыя перад сістэмным знешнім ціскам.
3. Гілад Шаліт — Ізраіль
Ізраільскі салдат Гілад Шаліт правёў у палоне больш за пяць гадоў. Яго ўтрыманне стала нацыянальнай траўмай для ізраільскага грамадства.
У 2011 годзе Ізраіль пайшоў на беспрэцэдэнтны крок — абмяняў аднаго чалавека на больш як тысячу зняволеных. Здзелка выклікала жорсткія спрэчкі: бяспека супраць каштоўнасці чалавечага жыцця. Але дзяржава зрабіла выбар на карысць вяртання свайго грамадзяніна.
Вызваленне Шаліта ўмацавала давер грамадства да дзяржавы і арміі. Гэты выпадак паказвае: для дэмакратый палітвязні і палонныя — не расходны матэрыял.
4. Паўночная Ірландыя — 1998 год
Канфлікт у Паўночнай Ірландыі цягнуўся дзесяцігоддзямі і забраў тысячы жыццяў. Палітычныя турмы былі перапоўненыя ўдзельнікамі супрацьстаяння. У 1998 годзе мірнае пагадненне ўключыла вызваленне зняволеных як частку кампрамісу. Гэта рашэнне было балючым, але неабходным.
Вызваленыя байцы атрымалі шанец вярнуцца ў грамадства і палітыку. Узровень гвалту рэзка знізіўся. Гэты прыклад паказвае: часам вызваленне палітвязняў — гэта цана за спыненне вайны.
5. Аўн Сан Су Чжы — М'янма
Аўн Сан Су Чжы правяла гады пад хатнім арыштам. Для свету яна стала сімвалам ненасільнага супраціву ваеннай дыктатуры. У 2010 годзе рэжым вызваліў яе ў спробе змякчыць міжнародны ціск.
Гэта рашэнне адчыніла акно палітычных магчымасцяў. Адбыліся выбары, частковая лібералізацыя, вяртанне апазіцыі ў публічную палітыку.
Вызваленне Су Чжы паказала: нават аўтарытарная ўлада вымушаная лічыцца з сімваламі, якія немагчыма ізаляваць назаўжды.
6. Міхаіл Хадаркоўскі — Расія
Справа Міхаіла Хадаркоўскага стала сімвалам падпарадкавання бізнесу палітычнай уладзе. Яго шматгадовы тэрмін успрымаўся як паказальнае пакаранне. У 2013 годзе яго раптоўна памілавалі і вызвалілі. Гэта рашэнне было палітычным, а не юрыдычным.
Пасля вызвалення Хадаркоўскі пакінуў краіну і стаў публічным крытыкам рэжыму. Яго прыклад паказвае: вызваленне не заўсёды азначае прымірэнне. Часам палітвязень ператвараецца ў фактар знешняга ціску.
7. Аргенціна — пасля дыктатуры
Военная дыктатура ў Аргенціне пакінула па сабе тысячы ахвяр і зніклых. З аднаўленнем дэмакратыі ў 1983 годзе палітвязняў вызвалілі і рэабілітавалі. Гэтыя людзі сталі носьбітамі калектыўнай памяці. Дзякуючы іх сведчанням пачаліся судовыя працэсы супраць ваенных. Вызваленне стала не проста актам гуманнасці, а падмуркам для правасуддзя.
Гэты выпадак паказвае: без вызвалення палітвязняў немагчыма сумленнае пераасэнсаванне мінулага.
8. Туніс — рэвалюцыя 2011 года
Рэжым Бэн Алі дзесяцігоддзямі трымаўся на страху і рэпрэсіях. Пасля яго ўцёкаў турмы пачалі адкрывацца. Масавыя амністыі сталі адным з першых крокаў новай эпохі. Вызваленыя палітвязні сталі жывым доказам падзення рэжыму. Іх вяртанне ў грамадства надало рэвалюцыі легітымнасць. У Тунісе вызваленне стала сімвалам разрыву з мінулым і пачаткам новай палітычнай рэчаіснасці.
Выснова
У ўсіх гэтых гісторыях улада паўтарае адну і тую ж памылку. Яна думае, што турма — гэта канец. Што калі чалавека ізаляваць, зламаць, сцерці з публічнай прасторы — ён знікне.
Але палітвязні не знікаюць. Яны назапашваюцца і ў пэўны момант становяцца праблемай для самой сістэмы.
Вызваленне палітвязняў — гэта не гуманізм, а прызнанне слабасці дыктатараў. Прызнанне таго, што страх перастае працаваць. Кожны вызвалены палітвязень — гэта трэшчына ў сцяне рэжыму. І пытанне не ў тым, вызваляць ці не.
Пытанне толькі адно: хто і за якую цану дажыве да гэтага моманту.
Ёсць краіны, дзе турмы будуюць хутчэй, чым школы, дзе камеры перапоўненыя,
а тэлевізар працягвае казаць, што ўсё пад кантролем. Там палітвязні — не выключэнне, а спосаб шантажу і тэрарызму. Іх імёны шэпчуць, іх лісты чытаюць паўголасу, а барацьбу за іх вызваленне называюць экстрэмізмам, але гісторыя ўпартая — гэтыя людзі выходзяць.
Заўсёды.
І тады становіцца важна не колькі гадоў яны правялі за кратамі, а колькі гадоў мы рабілі выгляд, што кратаў не існуе.