Андрэй Саннікаў: Палітвязняў трэба абараняць з першага дня
- 10.12.2025, 9:42
Праваабаронцы гуляюць у вельмі небяспечную гульню з рэжымам.
На Генеральнай асамблеі Сусветнага Кангрэсу Свабоды ў Берліне лідэра грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» Андрэя Саннікава абралі амбудсмэнам гэтай глабальнай арганізацыі, якая аб'ядноўвае змагароў з дыктатурамі па ўсім свеце.
Напярэдадні Міжнароднага дня правоў чалавека, які адзначаецца сёння, 10 снежня, сайт Charter97.org пагутарыў з апазіцыйным палітыкам пра тое, як сёння адстойваць асноўныя свабоды ў сучасным свеце:
— Сапраўды, мяне абралі ў Выканаўчы камітэт — гэта вышэйшы кіраўнічы орган Сусветнага Кангрэсу Свабоды. І ўжо потым, калі ў Выканаўчым камітэце размеркавалі абавязкі, мяне абралі амбудсмэнам. Амбудсмэн прадугледжвае абарону правоў удзельнікаў той ці іншай арганізацыі або супольнасці. Але гэтым функцыі амбудсмэна ў Кангрэсе не абмяжоўваюцца: я буду займацца парушэннямі правоў членаў Кангрэсу не толькі ў краінах з аўтарытарнымі рэжымамі, прадстаўнікі якіх аб'ядналіся ў гэтай арганізацыі. Працы даволі шмат, і яна вельмі адказная. Я, вядома, удзячны за аказаны давер, але разумею, што могуць узнікаць даволі няпростыя сітуацыі, якія датычацца як палітычнай, так і маральнай сфер. Каб папярэдзіць плёткі, адразу скажу, што займаюся гэтым pro bono, што азначае — без узнагароды.
— Адна з ініцыятыў Кангрэсу — прызнанне вязняў дыктатур палітвязнямі, па аналогіі з Amnesty International і іншымі праваабарончымі структурамі. Як будзе выглядаць гэтая працэдура і чым падыход Сусветнага Кангрэсу Свабоды будзе адрознівацца ад існуючых метадык?
— Гэта якраз была мая прапанова. Яна дыктуецца тым, што Amnesty у многіх выпадках прымае палітызаваныя адмоўныя рашэнні адносна статусу вязня сумлення або палітвязня.
Дастаткова добра вядомы выпадак з Аляксеем Навальным, калі Amnesty вырашыла пазбавіць яго статусу палітвязня, бо з'явілася інфармацыя пра яго ксенафобскія выказванні. Але Навальны ўжо знаходзіўся за кратамі, быў вязнем Пуціна, і такое рашэнне толькі ўзмацняла ціск на яго. Потым яны аднавілі гэты статус і нават нешта падкарэктавалі, але толькі ў тым сэнсе, што «трэба правяраць чуткі».
Мы сутыкаемся з гэтым і ў Беларусі, калі Amnesty адмаўлялася прызнаваць палітвязняў.
Гэта быў першы аргумент: Кангрэс з'яўляецца арганізацыяй, якая складаецца з палітвязняў, былых палітвязняў, дысыдэнтаў, змагароў за свабоду. Таму мы маем права і абавязаны абараняць правы чалавека, уключаючы наданне статусу палітвязня.
Другі сур'ёзны аргумент: у Беларусі практыкай праваабарончых арганізацый стала непрызнанне арыштаваных палітвязнямі да суда. Такіх выпадкаў было дастаткова шмат. Таму фармулёўка Кангрэсу адрозніваецца — яна кароткая і ў ёй падкрэсліваецца, што ніякія судовыя пераследы пры дыктатуры не могуць служыць апраўданнем адвольных затрыманняў і турэмных тэрмінаў. Вось што ў ёй сказана:
Вызначэнне «палітычны вязень» ужываецца незалежна ад артыкулаў або палажэнняў крымінальнага кодэкса, выкарыстаных для апраўдання затрымання або арышту. Статус надаецца неадкладна пасля пацверджання дакладнай інфармацыі пра палітычную матываванасць пазбаўлення волі і застаецца ў сіле да спынення ўсіх рэпрэсій у адносінах да дадзенай асобы.
— Сапраўды, у Беларусі дзеючы механізм прызнання палітвязняў, якім кіруе ПЦ «Вясна», падвяргаецца сур'ёзнай крытыцы: дастаткова згадаць крыклівыя выпадкі, калі палітвязнямі адмаўляліся прызнаваць Паліну Шарэнда-Панасюк або Мікалая Аўтуховіча. Як, на ваш погляд, павінен быць зменены падыход, каб такія несправядлівасці больш не паўтараліся?
— Гэта сапраўды крыклівыя выпадкі. Па Мікалаю Аўтуховічу я пастаянна размаўляў з праваабаронцамі, у тым ліку з ПЦ «Вясна». І яны ўпарта настойвалі на тым, што прызнаюць яго палітвязнем толькі пасля суда. Чаму пасля суда? Якая тут логіка? Чалавека трэба абараняць адразу.
— Аўтуховіч вядомы як паслядоўны змагар з рэжымам. Што тут незразумела? Яго пасадзілі па палітычных матывах — значыць, трэба абараняць з першага дня. Бо адмову ў наданні статусу палітвязня — гэта сігнал вертухаям здзекавацца з чалавека, чым яны і карыстаюцца. Ідзе загад з ДВП, ад гэбні, ад Лукашэнкі — аказваць ціск. Яны і аказваюць, і яшчэ здзекуюцца, кажуць: «Ты нават не палітвязень, бачыш? Ты злачынец, як і запісана».
— Праваабаронцы «Вясны» называюць лічбу ў 1200 палітвязняў у Беларусі. Наколькі гэтая ацэнка блізкая да рэальнасці?
— Гэта падлая лічба. Яна далёкая ад рэальнасці, і я пастаянна пра гэта кажу. Калі параўнаць афіцыйную статыстыку МУС — колькасць арыштаў, судоў, затрыманых — становіцца ясна, што колькасць палітвязняў значна большая, чым 1200. Чаму лічба падлая? Таму што цяпер пад ціскам Трампа ідзе размова пра вызваленне вязняў сумлення. Нават Трамп гаворыць пра 1300 і 1400. Допусцім, іх вызваляюць. А што з астатнімі? Яшчэ некалькі тысяч, якіх не прызналі палітвязнямі, застаюцца за кратамі. Як такое магчыма? Чаму праваабаронцы бяруць на сябе такую адказнасць? Яны ж становяцца саўдзельнікамі злачынстваў. Я не адмаўляю велізарную працу, якую яны робяць, збіраючы інфармацыю пра палітвязняў. Але ў гэтым пытанні яны гуляюць у вельмі небяспечную гульню з рэжымам, і гэта ніяк не дапамагае абараняць правы людзей у зняволенні.
— Лукашэнка вымушана вызваляе закладнікаў — многія выходзяць пасля поўнага тэрміну, але аказваюцца фактычна кінутымі, дапамога фондаў абмежаваная, яна не даходзіць. Якія першачарговыя крокі неабходныя, каб сістэмна падтрымаць людзей, што прайшлі праз турмы рэжыму, і як можа ўдзельнічаць міжнародная супольнасць?
— На мой погляд, усё ўсім зразумела: амаль усе фінансавыя плыні, якія ідуць пад шыльдай дапамогі дэмакратыі ў Беларусі, кантралююцца карумпаванай групай, звязанай з офісам Ціханоўскай. Гэтая група сёння дзейнічае як філіял лукашэнкаўскай адміністрацыі ў Еўропе. З дапамогай саўдзельнікаў з фондаў яны пазбаўляюць падтрымкі беларускі рух супраціву і праз свае праекты актыўна дапамагаюць саджаць нявінных людзей у Беларусі. Пакуль існуе гэтае ўтварэнне, якое паглынае мільёны долараў, дапамогу будуць атрымліваць толькі тыя палітвязні, якія патрэбныя для піяру, а колькасць «пасадак» будзе расці
Дык што, застаёмся салідарныя, дапамагаем людзям, свае грошы давяраем толькі тым, каму верым.