Не чакалі
- Таццяна Рыбакова, The Moscow Times
- 5.11.2025, 15:35
Нешта стала пахаладваць — але «паддаць» расійскай эканоміцы няма чым.
Тэмпература на вуліцы зніжаецца, і ўсе гэта адчуваюць, хоць і рэагуюць па-рознаму, у залежнасці ад халадатрываласці. Расійская эканоміка ахалоджваецца — і гэта таксама адчуваюць усе. А вось рэагуюць эканамічныя ведамствы і экспертныя супольнасці ў залежнасці ад таго, на што ў іх «алергія». Гэта не бяда — у спрэчках, як вядома, нараджаецца ісціна. Бяда ў тым, што менавіта ў гэтым спрэчанні ісціна вядомая загадзя, а вось нарадзіць яе ніхто не можа.
На мінулым тыдні старшыня Цэнтрабанка Расіі Эльвіра Набіуліна прадстаўляла ў Дзярждуме асноўныя напрамкі грашова-крэдытнай палітыкі на бліжэйшыя тры гады. Калі судзіць па прадстаўленых у дакуменце ЦБ сцэнарах развіцця сітуацыі ў эканоміцы, то базавы (так ён названы), то-бок асноўны, выглядае даволі сумніўным.
Судзіце самі: інфляцыя за наступны год павінна запаволіцца з цяперашніх 8% з хвосцікам гадавых да 4–5%. ВУП запаволіцца, але інвестыцыі «застануцца на высокім узроўні». А ўжо ў 2027–28 гадах наогул «эканоміка будзе расці збалансаванымі тэмпамі».
Уявіць, што паказчык інфляцыі паменшыцца амаль удвая, вядома, можна — але толькі пры найбольш жорсткай ГКП. Але Набіуліна абяцала парламентаром працягваць зніжаць ключавую стаўку. Наўрад ці, вядома, яна будзе гэта рабіць хутка, але тады і інфляцыя не пачне экстранна тармазіць. Высокі ўзровень інвестыцый? — таксама цікава: адкуль грошы, калі цяпер інвестыцыйная актыўнасць прадстаўлена галоўным чынам дзяржавай, ды і то, мяркуючы па праекце бюджэту, Мінфін збіраецца ўключыць рэжым эканоміі?
Халодныя лічбы
Каб не быць галаслоўнай — вось даныя Мінэканомразвіцця за дзевяць месяцаў 2025 года. Рост ВУП — 1% супраць 4,3% у 2024 годзе. Прамысловая вытворчасць вырасла ўсяго на 0,7%, у плюс яе выцягнула машынабудаванне (+9,2%), і то не ўсё, а асобныя галіны: вытворчасць электронікі (+14,4%) і «іншыя транспартныя сродкі» (+31,7%), за якімі хаваецца зборка дронаў. Яшчэ расквітнела фармацэўтыка (+15,4%) — дзякуючы прымусоваму пераводу закупак лекаў на айчынныя аналагі. Пра тое, чым гэта пагражае, я ўжо пісала.
Усё астатняе — падае або стагнуе. Інфляцыя з верасня зноў пачала расці, хоць цэны вытворцаў у цэлым крыху зніжаюцца — у верасні інфляцыя склала 8,13%, за 9 месяцаў 2025 года — 5,11%, але, несумненна, вырасце. Асноўны ўклад у зніжэнне інфляцыі ўнесла здабыча карысных выкапняў: мінус 13,9%. Шчыра кажучы, дасягненне так сабе: з аднаго боку, змяншаецца валютная выручка і экспартныя паступленні ў бюджэт, а з другога — зніжэнне экспартных цэн здабыўныя галіны спрабуюць кампенсаваць ростам унутраных цэн. Дастаткова паглядзець на «Газпрам», які пралабаваў апераджальны рост тарыфаў на газ.
Спажывецкая актыўнасць змяняецца — слабеюць тэмпы росту рознічнага гандлю (усяго +2,1%, а ў верасні і ўвогуле +1,8%), затое імкліва расце грамадскае харчаванне (+8,4%, у верасні +10,3%). Калі вы думаеце, што людзі сталі часцей харчавацца па-за домам, дык наўрад ці. За верасень–кастрычнік продажы базавых харчовых прадуктаў у натуральным выражэнні знізіліся на 5% — а выручка расце або змяншаецца нязначна. Што азначае: рост цэн на прадукты прымушае людзей эканоміць ужо на самых базавых рэчах. Адкуль жа тады бурны рост грамадскага харчавання? Ды ўсё адтуль: кошт страў расце яшчэ хутчэй, чым цэнікі ў крамах, і нават зніжэнне наведвальнасці не можа перабіць агульны рост выручкі.
Ёсць і яшчэ адна важкая прычына для росквіту грамадскага харчавання, прынамсі яго высокага сегменту: Расія за мінулы год імкліва прыбавіла ў колькасці мільярдэраў, увайшоўшы ў пяцёрку краін па гэтым паказчыку. Расійскім грамадзянам, што разбагацелі на вайне, складана лётаць павечарыць у Ніцу, таму сегмент люкс квітнее.
На рост грамадскага харчавання ўплывае і іншая тэндэнцыя — рост дастаўкі дадому і ў офісы. Праўда, гэта датычыць толькі Масквы і некаторых іншых мегаполісаў.
Заробкі таксама больш не растуць былымі тэмпамі, больш за тое, даныя Мінпрацы паказваюць рост схаванага беспрацоўя: ужо звыш 250 тысяч расіян адпраўленыя ў прымусовы адпачынак, на скарочаны працоўны дзень або папярэджаныя пра скарачэнне.
«Гэта не канец»
«У расійскай эканоміцы захоўваецца стагнацыя. Пры гэтым, з улікам лакальных спадаў (з боку вытворчасці — у грамадзянскіх галінах прамысловасці і ў будаўніцтве, з боку попыту — у сферы інвестыцый) можна канстатаваць наяўнасць рызыкаў зрыву ў рэцэсію. Асноўным драйверам росту цяпер з'яўляецца спажыванне насельніцтва — якое расце на «перакачцы» валавай дабаўленай вартасці ў аплату працы, патэнцыял якой абмежаваны», — канстатуе крамлёўскі «мазгавы цэнтр» ЦМАКП.
Набіуліна ў выступленні ў Дзярждуме была катэгарычнай: ніякай рэцэсіі ў нас няма і не прадугледжваецца. «Бо пры рэцэсіі непазбежныя дзве рэчы: рэзка расце беспрацоўе, а затым зніжаюцца рэальныя заробкі. Ні таго, ні другога цяпер у нас і блізка няма», — растлумачыла яна.
Што да пераходу на чатырохдзённы працоўны тыдзень і іншыя непрыемнасці, дык гэта нікчэмная доля рынку працы. А так-то ў нас дэфіцыт працоўнай сілы і выдатныя заробкі.
Пра тое, што дэфіцыт, у першую чаргу, назіраецца ў непрыстыжных або нізкакваліфікаваных спецыяльнасцях, казаць нават няёмка. Скажу пра іншае.
Вось, напрыклад, цяпер абмяркоўваецца трохгадовая адпрацоўка медыкаў па размеркаванні — медыкаў не хапае. Але аналіз паказвае, што ў нас рэкордная колькасць лекараў, проста размеркаваныя яны не так, як трэба: заробкі ў дзяржсектары нізкія, а праца мала нагадвае тое, пра што марылася. Таму ў бальніцах, напрыклад, лекараў залішак — там яны хоць насамрэч лечаць, а не працуюць «дыспетчарамі», як тэрапеўты ў паліклініках.
Падобных дыспрапорцый па краіне поўна: дзесьці проста неэфектыўна выкарыстоўваюцца спецыялісты, дзесьці няма ніякіх магчымасцяў пераехаць у больш спрыяльны з пункту гледжання працаўладкавання рэгіён, дзесьці трэба ўсяго толькі правесці перакваліфікацыю, але гэтая праца зусім не наладжана. Таму «сярэдняя тэмпература па бальніцы» можа быць проста выдатнай, але вось «хворыя» могуць «выздараўляць, як мухі». Ну, а пра заробкі ўсё сказаў Мінэканомразвіцця: яны яшчэ не падаюць у цэлым, але ўжо перастаюць расці.
Не заўважаць слана
Чаму ж Набіуліна адмаўляе праблемы ў эканоміцы? Таму што ЦБ не можа сказаць: дарагія дэпутаты, мы не ў стане выправіць сваімі сіламі тое, што творыць вышэйшае кіраўніцтва, і вы разам з ім. У нас проста няма такіх паўнамоцтваў, мы можам толькі павышаць стаўку, каб змагацца з інфляцыяй, але вы ж самі скардзіцеся, што эканоміка ўжо замярзае. Таму перастаньце нас абвінавачваць, мы робім усё, што можам, а калі атрымліваецца не вельмі, дык пытанні не да нас.
Калі ў сітуацыі, калі ў эканоміцы справы ідуць усё горш, ёсць два этапы. На першым «асобныя недахопы» стараюцца не заўважаць і тлумачаць, што ў цэлым усё добра і будзе яшчэ лепш. Калі гэтыя «асобныя недахопы» пачынаюць злівацца ў вобраз паўночнай пушной жывёліны, пачынаецца пошук «казла адпушчэння». Паколькі ўсім відавочны вінаваты таго, што адбываецца, па-за крытыкай, найлягчэй спісаць усё на ЦБ, на неразумнае насельніцтва, на прагны бізнес.
Цяпер вось, мяркуючы па пачашчэлых гучных арыштах за карупцыю, будуць вінаваціць яшчэ і карупцыянераў.
Бяда ў тым, што калі хворага са злаякасным новаўтварэннем лечаць ад ламоты ў касцях, ад галаўных боляў, ад бессані і гэтак далей, але не лечаць сам рак — справа можа скончыцца цугундэрам.
А галоўны вінаваты праблем па-ранейшаму ўсё хваліцца ростам ВУП на 4% — леташнім. Ці то баяцца яму данесці, што хутка ўжо 2025 год скончыцца, а вайна ўсё ніяк, ці то кажуць, а ён не чуе.
Што будзе казаць у наступным годзе? Спічрайтэры, не хвалюйцеся, нешта прыдумаюць. Але вяроўка ўжо в'ецца з апошніх сіл. І калі ўрад баіцца назваць дыягназ (ці пераконвае сябе, што гэта не ён, і нават блізка не ён), дык можа зноў атрымацца карціна «Не чакалі». Як у 1998 або 2008 годзе. Вось толькі гэтак жа хутка выбрацца з крызісу гэтым разам можа і не атрымацца.
Таццяна Рыбакова, The Moscow Times