Сістэму трэба змяняць
- 30.11.2025, 18:18
Ніякімі «канкрэтнымі даручэннямі» вынайсці нешта вялікае сітуацыю не выправіш.
На нарадзе 21 лістапада, прысвечанай стану сучаснай беларускай навукі, Лукашэнка параўнаў статус беларускіх вучоных са статусам сілавікоў. Параўнанне, вядома, атрымалася не на карысць вучоных.
Пра тое, чаму ў Беларусі не атрымліваюцца прарыўныя тэхналогіі, — у новым выпуску праграмы «Аптымум» на Ютуб-канале «Беларусы і рынак».
«Калі народ перастаў кляйміць ганьбай нашых вайскоўцаў і міліцыю? Пасля 2020 года. Калі людзі ў пагонах сталі побач з прэзідэнтам, а то і наперадзе. Яны гэтым самым паднялі свой узровень і статус да найвышэйшага ўзроўню, — сказаў Лукашэнка. — А дзе былі вы, вучоныя, у гэты час?»
Увогуле, усё па класіцы: калі вы такія разумныя, дык чаму вы строем не ходзіце. І галоўнае, адразу зразумела, хто для беларускіх уладаў даражэй. І нават можна падлічыць, у колькі менавіта разоў даражэй. На сілавыя структуры Беларусь траціць 2,4% ад ВУП. На навуку — 0,6%.
То-бок людзі, якія ўмеюць карыстацца дубінкай, у чатыры разы даражэйшыя за людзей, якія ўмеюць рабіць прарыўныя тэхналогіі. Таму не дзіўна, што з дубінкамі ў краіне ўсё добра, а з прарыўнымі тэхналогіямі — ужо не вельмі.
Беларуская навука пастаянна расчароўвае беларускія ўлады. Ім жа, то-бок вучоным, чалавечай мовай давалі канкрэтныя заданні: трэба вынайсці ўнікальнае ракетнае паліва, або чарадзейны дрон, які нельга пасадзіць, або, у крайнім выпадку, айчынны аўтаматычны даільны апарат.
І пытанне нават не ў тым, дзе ўсе гэтыя прарыўныя тэхналогіі. Пытанне: адкуль такія сціплыя запыты? Чаму адразу не даручыць ім вынайсці «зорку смерці»? Гэта таксама было б канкрэтнае даручэнне, не горшае за ўсе астатнія. Бо вынайсці «зорку смерці» беларуская навука не можа гэтак жа, як не можа вынайсці ўнікальнае паліва. Але, прынамсі, было б да чаго імкнуцца.
«На фінансаванне навуковых даследаванняў траціцца шмат дзяржаўных сродкаў, а належнай аддачы мы не бачым», — скардзіўся Лукашэнка яшчэ ў жніўні гэтага года.
Шмат дзяржаўных сродкаў — гэта, вядома, крыху няпэўнае паняцце. Залежыць ад таго, як лічыць. Можна падлічыць, напрыклад, у адносным вымярэнні.
Як я ўжо казаў, у Беларусі на навуку траціцца 0,6% ВУП. У ЗША — 3,5%. У Кітаі — 2,5%. Дзяржаўныя медыя вельмі ганарацца татальнай разрухай у нашых суседзяў. Расказваюць пра заняпад літаральна ўсяго ў Літве, Польшчы, Латвіі. Але толькі ў Польшчы выдаткі на навуку складаюць 1,5% ВУП. У Літве — 1,1%, а ў Латвіі — 0,8%. То-бок усюды больш, чым у Беларусі. Хіба што ў параўнанні з Украінай беларускім уладам ёсць чым ганарыцца. У ваюючай Украіне на навуку трацяць 0,23% ВУП.
І гаворка не толькі пра заробкі. Хоць беларускія ўлады ўсё зводзяць да таго, што прагныя вучоныя хочуць сабе больш грошай. Іншая рэч — сціплыя міліцыянеры.
«Каму мы не заплацілі за вялікія адкрыцці. Калі такія людзі ёсць — неадкладна разгледзім вашу заяву. Адразу ж забярэм у лекараў, настаўнікаў, пенсіянераў і іншае і вам аддамо грошы», — паабяцаў Лукашэнка.
Думка пра тое, што маглі б падзяліцца чыноўнікі або сілавікі, нават у галаву не прыходзіць. Хоць, нібыта, не бедныя людзі. Але ў каго ж яшчэ адабіраць грошы, калі не ў пенсіянераў.
Але цяпер не пра гэта. Цяпер пра агульны падыход. Калі ўлады кажуць: вы нам спачатку зрабіце вялікае адкрыццё, а потым мы вам, можа, нават заплацім.
«Вы людзі вучоныя, вы ад мяне патрабуеце. Дзе вы бачылі, каб проста так камусьці плацілі», — сказаў Лукашэнка.
Ну, наогул-то, бачылі. У фінансаванні навуковых даследаванняў яно менавіта так, па такім прынцыпе і працуе. Бо навука — гэта дарагое задавальненне. Прарыўных тэхналогій за тры капейкі не бывае. Ніякі Кулібін ніякіх вялікіх адкрыццяў у сваім гаражы не зробіць. Для вялікіх адкрыццяў патрэбныя фінансаванне, дарагое абсталяванне. Ну і трошкі заплаціць самому Кулібіну.
Але праблема не толькі ў тым, што на навуку ў нас траціцца вельмі мала грошай. Праблема яшчэ ў тым, што яны трацяцца не туды, не так і не тымі. У краінах, якія могуць пахваліцца навуковымі дасягненнямі, кшталту ЗША, Кітая і Ізраіля, львіная доля сродкаў ідзе менавіта на навуковыя даследаванні. У Беларусі палова грошай, што выдзяляюцца на навуку, ідзе на закупкі абсталявання.
Таму што кіраванне і фінансаванне беларускай навукі ажыццяўляецца па самых перадавых савецкіх тэхналогіях. А, напрыклад, у ЗША прыватны бізнес фінансуе 66% навуковых даследаванняў, у Паўднёвай Карэі — 76%, у камуністычным Кітаі — 77%. Нават у Расіі на долю прыватнага бізнесу прыходзіцца 33% фінансавання навуковых даследаванняў. Вось у 2022 годзе агульныя выдаткі амерыканскіх кампаній на навуку склалі больш за 500 мільярдаў долараў. Выдаткі кітайскіх кампаній склалі 222 мільярды.
Я шукаў даныя пра тое, якая доля выдаткаў на навуку фінансуецца беларускім прыватным бізнесам, але нешта не змог знайсці. Напэўна, гэтая доля дзесьці ёсць. Проста яе немагчыма ўбачыць няўзброеным вокам.
Таму не дзіўна, што ў параўнанні з Кітаем мы — як тыя туземцы, што прадавалі футра ў абмен на шкляныя пацеркі. Бо самі гэтыя пацеркі мы зрабіць не можам. У найлепшым выпадку можам нешта збіраць з гатовых кітайскіх дэталяў. У найгоршым — пазначыць налепкай «Гарызонт» кітайскія маніторы.
І ніякімі «канкрэтнымі даручэннямі» вынайсці нешта вялікае сітуацыю не выправіш. Тут сістэму трэба змяняць.