Абсурд у дзеянні
- 3.11.2025, 9:02
Як бізнес у Беларусі становіцца прыгонным.
Улады знайшлі новы спосаб трымаць бізнес у вуздзе: цяпер, каб закрыць стратную краму, прадпрымальніку, відаць, давядзецца не толькі напісаць заяву, але і схіліць галаву перад выканкамам, падаючы чалабітную. Без іх благаслаўлення ні кроку, нават калі збанкрутаваў, піша сайт «Белорусы и рынок».
Грамадска-кансультатыўны (экспертны) савет па развіцці прадпрымальніцтва пры Міністэрстве антыманапольнага рэгулявання і гандлю, на якім прысутнічалі чыноўнікі і прадстаўнікі бізнесу, абмеркаваў праект пастановы Савета Міністраў «Аб змяненні пастаноў Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь», паведаміў сайт «Эканамічнай газеты».
Калісьці прадпрымальніцтва ў Беларусі называлі ініцыятывай знізу. Цяпер гэта больш падобна да падневольнай працы зверху. Урад вырашыў: проста закрыць гандлёвую кропку — занадта вольна. Давалі вам зарабіць — пара і адпрацаваць...
Сардэчна запрашаем у прыгоннае права!
Дакумент прадугледжвае ўнясенне змяненняў у Палажэнне аб Гандлёвым рэестры і пашырэнне пераліку падстаў для адмовы ў выключэнні звестак з яго. То-бок, калі рашэнне аб закрыцці крамы не будзе ўзгоднена з выканкамам базавага ўзроўню, кампаніі проста адмовяць.
Прадстаўнікі бізнесу выступілі супраць: падобная норма стварае прававую няпэўнасць і дае чыноўнікам магчымасць умешвацца ў прыватныя справы. Па сутнасці, дзяржава вырашае, каму дазволена збанкрутаваць, а каго прымусяць працаваць і дажываць дзеля справаздачнасці, нягледзячы на стратнасць бізнесу.
Працэдуры атрымання ўзгаднення пакуль не прыдумалі. Ні формы, ні тэрмінаў, ні падстаў для адмовы. Толькі ідэя: выканкам мусіць ухваліць тваё жаданне перастаць цярпець страты. Можна ўявіць, як прадпрымальнік ідзе ў выканкам з чалабітнай і сціплым пакуначкам — піражок, бутэлька і квітанцыя «за разгляд пытання».
У Дырэктыве № 4 ад 31 снежня 2010 года было запісана выразна: звышмернае ўмяшанне дзяржорганаў у прадпрымальніцкую дзейнасць недапушчальнае. Цяпер жа ўмяшанне становіцца абавязковай працэдурай. Спачатку ўзгадняй адкрыццё, потым працу, а цяпер і закрыццё. Застаецца зацвердзіць графік сну і адпачынку паводле распараджэння выканкама.
Абсурд у дзеянні.
Уявім, што ІП Чапунькоў трымае краму ў аграгарадку, дзе ўжо месяц не бяруць нават соль. Электраэнергія даражэе, халадзільнікі гудуць гучней за касу, пастаўшчыкі патрабуюць аплату. Чапунькоў вырашае закрыцца — лагічна. Але без дазволу выканкама нельга.
Там вырашаць і гучна адкажуць: «Ты што, падрываеш эканоміку краіны? Хочаш пакінуць вёску без солі?» І прымусяць працягваць гандаль са стратамі.
Бізнес у разгубленасці: калі нельга закрыць тое, што не працуе, то хто рызыкне адкрываць новае? Асабліва ў сельскай мясцовасці, дзе дзённая выручка меншая за кошт бензіну да райцэнтра. Але каго цікавяць іх непатрыятычныя разважанні, калі ў справаздачах будзе запісана: «гандаль на вёсцы ідзе стабільна».
Прававая калізія ці проста маразм?
Юрысты называюць гэта прававой калізіяй. Бізнес кажа прасцей — маразм. Па факце закон дазваляе табе працаваць, але не дае права спыніць прадпрымальніцкую дзейнасць. Нават рашэнне аб закрыцці цяпер залежыць не ад уласніка, а ад чыноўніка, які да тваіх страт не мае ніякага дачынення.
І ў гэтым сутнасць: права ўласнасці ў Беларусі фактычна стала ўмоўным. Ты можаш валодаць, але не распараджацца.
У нармальнай эканоміцы прадпрымальнік кіруе рызыкамі: бачыць, што справа не ідзе, — закрывае, пераглядае стратэгію, ратуе рэсурсы. Тут усё наадварот. Нават страты трэба «ўзгадняць». Гэта не рэгуляванне, а адміністрацыйная залежнасць, якая ператварае прыватнае рашэнне ў міласць дзяржавы.
Паўстае сістэма, у якой неэфектыўны бізнес штучна і пад прымусам будуць трымаць на плаву, каб не псаваць статыстыку і не ствараць лішніх «сігналаў» наверх. Такая логіка робіць немагчымым натуральнае абнаўленне рынку: мёртвыя крамы працягваюць «жыць» на паперы, не даючы з'явіцца новым. Вынік — стагнацыя і ілюзія стабільнасці.
Парадокс у тым, што дзяржава афіцыйна абвяшчае падтрымку прадпрымальніцтва, але насамрэч робіць усё, каб бізнес баяўся любога кроку без санкцыі чыноўніка. Гэта класічная феадальная мадэль, у якой улада не адпускае нікога з падданых, нават калі той сам просіць дазволу памерці эканамічна.
Вось так і жывём: каб адкрыць — патрэбны дазвол, каб працаваць — справаздача, каб закрыць — чалабітная. Прадпрымальнік у Беларусі больш не гаспадар сваёй справы, а падапечны сістэмы, якой выгадна, каб усе заставаліся «на месцы». Розніца толькі ў тым, што замест плуга і паншчыны цяпер справаздачы, рэестры і ўзгадненні.
Феадалізм XXI стагоддзя выглядае прыстойна: гальштукі, пратаколы, пасяджэнні. Толькі сэнс той самы — служы пакорліва і не дрыгайся. І калі раней прыгоннага маглі пакараць пугай, то цяпер яго проста не выключаць з Гандлёвага рэестра.
Паслабленні для вёсак з панскага пляча
Ну а каб паказаць па тэлевізары, што ў дзяржаве не толькі закручваюць гайкі і ператвараюць бізнес у падневольных, прымаюць і дакументы, якія ствараюць бачнасць клопату. Нацыянальны банк Беларусі зацвердзіў паслабленні для крам у населеных пунктах з колькасцю да дзвюх тысяч чалавек і плошчай менш за дзвесце квадратных метраў.
Пастанова № 529/24 ад 25 верасня 2025 года апублікавана на Нацыянальным прававым інтэрнэт-партале.
Цяпер сельскія крамы могуць не весці ўлік маркіраваных тавараў. Паслабленні тычацца і паштовых аддзяленняў з ФАПамі: медыкам дазволена прадаваць лекі без касавага абсталявання, калі ў вёсцы няма аптэкі. Новыя правілы будуць дзейнічаць да 1 сакавіка 2029 года.
І, канечне, гэтыя меры з'явіліся пасля даручэння кіраўніка дзяржавы Аляксандра Лукашэнкі, які ў жніўні 2025 года патрабаваў спрасціць гандаль маркіраванымі таварамі і не даводзіць лічбавізацыю «да абсурду». Па сутнасці, дробнарознічнаму гандлю ў вёсках дазволілі працаваць як давядзецца, абы толькі не знік з карты.