Беларуская Жанна д’Арк, гераіня ў палкоўніцкім убранні
- 29.11.2025, 15:35
Што вядома пра Эмілію Плятэр?
Памятаеце легендарны фільм «Гусарская балада» і крохкую Шурачку, якая, адмовіўшыся ад мірнага жыцця і бальных сукенак, прымерала гусарскі мундзіp і адправілася ваяваць нараўне з мужчынамі? А між тым гэты сюжэт — не мастацкая выдумка. Гісторыя ведае нямала прыкладаў, калі жанчыны, як кажуць, «і каня на скаку спыніць, і ў палаючую хаціну ўвойдзе». Адна з такіх гераінь – Эмілія Плятэр, піша vkurier.by.
Эмілія нарадзілася 13 лістапада 1806 года ў Вільні, паходзіла з багатага і старадаўняга графскага роду, які меў маёнткі па ўсёй Рэчы Паспалітай, у тым ліку і на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Маці Эміліі — прадстаўніца беларускай шляхты з Браслаўскага павета.
З дзяцінства дзяўчынка рэзка адрознівалася ад сваіх равесніц: яе не цікавілі ўборы і танцы — яна аддавала перавагу верхавой яздзе, стральбе і фехтаванню. Шмат чытала. А яе галоўным кумірам была Жанна д’Арк, партрэт якой вісеў у Эміліі над ложкам.
У дзевяцігадовым узросце разам з маці дзяўчынка пераехала ў маёнтак Ліксна Дынабургскага павета Віцебскай губерні да сваякоў і сур’ёзна захапілася беларускім фальклорам. Яна вывучыла беларускія народныя танцы, выконвала на фартэпіяна народныя песні, нават спрабавала пісаць беларускія вершы. Асабліва яе цікавіў такі самабытны жанр фальклору, як «галашэнні». Паводле сведчанняў відавочцаў, Эмілія ўмела «галасіць» так, нібыта аплаквае свайго самага блізкага сваяка.
Дзякуючы такой блізкасці з народам дзяўчына, нягледзячы на сваё знатнае паходжанне, не змагла застацца ўбаку ад вызвольнага паўстання 1830 года і, толькі даведаўшыся пра яго, адразу ж адправілася ў Вільню, каб быць у самым эпіцэнтры падзей.
Абрэзаўшы свае шыкоўныя валасы і пераапрануўшыся ў мужчынскі строй, Эмілія па навакольных вёсках сабрала салідны партызанскі атрад — больш за пяцьсот чалавек — і павяла іх на Дзвінск. Цікава, што сярод паўстанцаў было даволі шмат дзяўчат.
Нягледзячы на гэта, партызанскі атрад пад кіраўніцтвам крохкай маладой Плятэр наводзіў жах на ворагаў. Ад вуснаў да вуснаў перадавалі паўстанцы і мірныя жыхары аповеды пра яе, якія абрасталі легендамі і фантазіямі. Яе называлі новай Жаннай д’Арк. Ацаніўшы гераізм дзяўчыны, камандаванне паўстанцкіх сіл прызначыла яе ганаровым камандзірам роты і прысвоіла ёй званне капітана — беспрэцэдэнтны выпадак у гісторыі.
У адным з баёў дзяўчына была паранена, а пасля паразы пад Вільняй была вымушана адступаць разам з паўстанцкім войскам.
Жадаючы заставацца ваяром да канца і, калі спатрэбіцца, аддаць сваё жыццё за свабоду Радзімы, графіня Плятэр разам з найбліжэйшымі паплечнікамі прыняла рашэнне накіравацца ў Польшчу, каб далучыцца да падраздзяленняў, што вядуць бой. Але па дарозе захварэла і памерла.
Пра яе пісалі паэты і пісьменнікі, яе партрэты малявалі мастакі, у Варшаве ў яе гонар назвалі вуліцу і паставілі помнік.
На тэрыторыі Беларусі помніка ёй няма, затое ў Опсе Браслаўскага раёна захаваўся маёнтак Плятэраў, а ў вёсцы Ахрэмаўцы гэтага ж раёна — капліца-усыпальня Плятэраў.
Але хоць вожак быў суровым салдатам, Ягонай прыгажосці можна дзівіцца:
Нежны стан! — дый гэта ж дзяўчына! Гераіня ў палкоўніцкім убранні, Вожак паўстанцаў — Эмілія Плятэр!
Так увекавечыў памяць пра гэтую дзіўную дзяўчыну Адам Міцкевіч у сваім вершы «Смерць палкоўніка».