Пішыце, Шура, пішыце!

• Ірына Халіп
• 28.11.2025, 14:53

Астравок афрыканскай стабільнасці

Ведаеце, а гэта ж добра, што лукашысты перапісваюць падручнікі пасля ўсіх масавых выступленняў народа. Навіны пра тое, што ў новым падручніку будуць напісаныя жахі пра спробы дзяржаўных пераваротаў, падаюцца незалежнымі медыя як здзек з народа ў цэлым і са школьнікаў у прыватнасці. Але ўсё зусім наадварот.

Дзе вы бачылі старшакласніка, чый маўленчы апарат здольны вымавіць нешта накшталт «у Беларусі спыненая спроба дзяржаўнага перавароту»? У лепшым выпадку ён сам у 2020 годзе быў пяцікласнікам, чакаў бацькоў з акцый пратэсту і вывешваў у акно сцяг, а таго падручніка нават чытаць не будзе. У горшым — проста пасмяецца і пойдзе паліць за гаражы. Міма школьнікаў прапаганда прасвісне, як парыў ветру, і растворыцца ў прасторы.

А вось для будучых даследчыкаў, для будучых абвінаваўцаў, для будучых суддзяў — гэта вельмі каштоўная рэч. Ідэолагі і гэбісты, самі таго не разумеючы, робяць усё, каб гістарычныя падзеі ў Беларусі ва ўмовах цэнзуры ўсё роўна заставаліся адчувальнымі, важнымі, лёсавызначальнымі, захаванымі на старонках падручнікаў. Вось вам Фермопілы, вось адкрыццё другога фронту, а вось масавыя пратэсты беларусаў. Дзякуй, дарагія лукашысты, за добрую памяць і жаданне захаваць для гісторыі ўсё, што нам, беларусам, дарагое.

Я памятаю, як пасля пратэстаў 2010 года ідэолагі адразу пачалі перакройваць падручнік па дапрызыўнай падрыхтоўцы для старшакласнікаў і ўстаўляць туды гісторыю 19 снежня. У новым падручніку было напісана: «Пацярпеўшы знішчальную паразу на прэзідэнцкіх выбарах 19 снежня 2010 года, некаторыя экс-кандыдаты ў прэзідэнты паспрабавалі захапіць уладу сілай. Змова пры дапамозе замежных спецслужбаў і пры падтрымцы некаторых заходніх структур рыхтавалася загадзя. Як толькі закрыліся выбарчыя ўчасткі, інтэрнэт-сайт «Хартыя-97» паспяшыў паведаміць карыстальнікам узрушальную навіну пра тое, што адзін з кандыдатаў у прэзідэнты заявіў пра падзенне «рэжыму Лукашэнкі» і абвясціў пра стварэнне «ўрада народнага выратавання». А ў гэты час «баевікі» ламалі дзверы і вокны Дома ўрада».

Страшней за «Хартыю» звера не было. Мы гэта даўно ведалі, але, перапісаўшы падручнік, лукашысты гэта толькі пацвердзілі. І цяпер нават сякерай не вырубіш — у падручніку напісана. «Штурм Дома ўрада», «змова па звяржэнні ўлады», «грошы еўрапейскіх фондаў» — усё гэта стварае карціну, цалкам процілеглую звыклым прапагандысцкім сюжэтам пра некалькі дзясяткаў адмарозкаў, якія не маюць падтрымкі грамадства і выйшлі мітынгаваць за дзесяць долараў. Еўрапейскія фонды, спланаваная змова і штурм Дома ўрада — гэта ўжо зусім іншая гісторыя пра сур'ёзную і знішчальную сілу, што супрацьстаіць рэжыму. Хацелі пра тузін адмарозкаў напісаць? Ужо не атрымаецца — спаліліся, падставіліся. А ніхто ж вас за язык не цягнуў.

І вось я чытаю новы падручнік гісторыі, які ў гэтым годзе з'явіўся ў старшакласнікаў, — а там тое самае, толькі ўжо пра 2020 год: «У 2020 г. беларускі народ сутыкнуўся са спробай дзяржаўнага перавароту з мэтай захопу ўлады неканстытуцыйным шляхам і зразумеў, як лёгка страціць мір і бяспеку». Ды, па-першае, што гэта за дзяржава такая, калі мір і бяспека ў ёй — паняцці ўмоўныя, фантомныя, якія лёгка губляюцца без усякай знешняй агрэсіі? Ніякай там жалезнай брані, шчыльных народных шэрагаў, якія скандуюць «вораг не пройдзе!», — толькі поўнае бяссілле дзяржавы з арміяй, унутранымі войскамі і іншымі сілавымі структурамі перад змоўшчыкамі, якія не маюць нічога з пералічанага. А па-другое, пра якую стабільнасць яны цяпер увогуле могуць заікацца, калі ў іх падручніках чорным па белым напісана, што ў 2010 годзе была змова, а праз дзесяць гадоў — таксама змова? Нават у ваяўнічым ХІХ стагоддзі, на піку нацыянальнага руху, паўстанні ў Беларусі ўспыхвалі раз на 30 гадоў, калі вырастала новае пакаленне. А тут — кожныя дзесяць гадоў пераварот, ды яшчэ з масавымі выступамі, штурмамі і іншымі атрыбутамі. Астравок стабільнасці, кажаце? Такая стабільнасць назіраецца хіба што ў Афрыцы, дзе змовы і перавароты — звыклая частка пейзажу нароўні з пальмамі.

Успамінаю абвінаваўцу на судзе над Яўгенам Афнагелем, Паўлам Севярынцам і іншымі беларускімі героямі. Ён казаў, што абвінавачаныя ўчынілі цяжкае злачынства, — і на вуліцах былі сотні тысяч, і забастоўка была татальная, і нанесеная каласальная шкода. Яўген потым распавядаў, як яны ўсе пасля пракурорскіх выступаў ганарыліся сабой: «І ўсё гэта зрабілі мы?! Ды мы і праўда крутыя рэвалюцыянеры!»

Дык што правільнай і важнай справай заняты ідэолагі, якія перапісваюць падручнікі. Яны фіксуюць тое, што самі потым, працверазеўшы, спрабуюць адмаўляць. Маўляў, нічога не было — так, тузін адмарозкаў сабраўся і вокны пабіў. Адмаўляйце, не саромейцеся. Усё ўжо напісана і прачытана. Выпраўленаму — верыць.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org