Як хісталася піраМММіда
- 15.11.2025, 16:06
30 гадоў пачатку канца «МММ».
30 гадоў таму, 15 лістапада 1995 года, скончыўся апошні дзень перарэгістрацыі сертыфікатаў акцыянернага таварыства «МММ». Фармальна гэта выглядала як тэхнічная працэдура: укладчыкам прапаноўвалі аформіць на сябе акцыі і канчаткова ператварыцца ў «поўнапраўных інвестараў».
Але па сутнасці гэта была апошняя спроба Сяргея Маўродзі надаць сваёй фінансавай пірамідзе выгляд легальнага бізнесу. Для мільёнаў людзей гэты дзень стаў яшчэ адной датай чарговага прасвятлення: цудаў не бывае, грошы не вернуцца.
«Тэлеграф» узгадвае, з чаго пачаўся канец найбуйнейшай фінансавай піраміды ў постсавецкай гісторыі.
Вялікі камбінатар
Па розных ацэнках, у схеме Маўродзі бралі ўдзел да 10–15 мільёнаў шэраговых расійскіх грамадзян, а сумарныя страты ўкладчыкаў вымяраліся дзясяткамі мільярдаў долараў. Сёння гэта называюць «лахатронам», а для масавай свядомасці дзевяностых «МММ» стала надзеяй мільёнаў абяздоленых і разгубленых людзей, пакінутых дзяржавай на волю лёсу. Вось яны і спрабавалі вярнуць сабе лепшае жыццё коштам дзівоснага заробку.
Сам Маўродзі да гэтага моманту прайшоў шлях ад кааператара, які гандляваў камп'ютарнай тэхнікай, да дэпутата Дзярждумы і «галоўнага аферыста дзевяностых», як яго называлі ў медыя. Выпускнік факультэта прыкладной матэматыкі Маскоўскага інстытута электронікі і матэматыкі, ён працаваў інжынерам-праграмістам у закрытым НДІ. Камерцыйнай дзейнасцю заняўся яшчэ пры СССР — у прыватнасці, гандлем паўлегальнымі відэакасетамі. Першае яго затрыманне АБХСС зафіксавана яшчэ ў 1983 годзе.
У сярэдзіне дзесяцігоддзя Маўродзі ўваходзіў у спісы самых уплывовых бізнесменаў Расіі, пазней адседзеў рэальны тэрмін за махлярства, а ўжо ў дзясятых гадах вярнуўся з новымі пірамідальнымі праектамі — ад «МММ-2011» да глабальнай біткойн-сеткі MMM Global. А скончылася ўсё ў сакавіку 2018-га смерцю на аўтобусным прыпынку, сярод выпадковых людзей, дзе адзін з самых вядомых і калісьці самых багатых расіян чакаў грамадскі транспарт.
«Узяцце Бастыліі» ў Маскве
Але вернемся да 15 лістапада 1995 года. Гэта дата, якая стабільна фігуруе ў хроніках бурлівых дзевяностых. У гэты дзень каля адзінага на ўсю краіну офіса Маўродзі на Ленінскім праспекце сабраўся натоўп укладчыкаў. Як пісалі расійскія газеты, «штурм па маштабах нагадваў узяцце Бастыліі».
Сутнасць перарэгістрацыі для шэраговага ўкладчыка была простая: прынесці старыя акцыі і абмяняць іх на новыя сертыфікаты. Пры гэтым рэальнай магчымасці вярнуць укладанні не было, таму што выплаціць усім усё фізічна было немагчыма. Для сотняў тысяч людзей, якія яшчэ не страцілі надзею, гэта стала псіхалагічнай мяжой. Стала зразумела, што ніякага цуду з акцыямі ўжо не будзе, а перарэгістрацыя — гэта, хутчэй, фармальная спроба надаць пірамідзе выгляд легальнага інвестыцыйнага бізнесу. Піраміда яшчэ жыла на паперы, але для большасці ўкладчыкаў грошай ужо не існавала.
Яшчэ напрыканцы ліпеня 1995-га «МММ» спыніла прыём акцый, да таго рэклама «МММ» была забароненая ў дзяржаўных СМІ, пачаліся пратэсты ўкладчыкаў. Для дзяржавы і рэгулятараў гэта быў момант, калі стала відавочна, што сітуацыю ўжо не выратаваць. Развязка грандыёзнай афёры імкліва набліжалася.
Як працавала схема
А пачыналася ўсё дастаткова аптымістычна: акцыі прадаваліся па 1000 рублёў за штуку. У лютым 1994-га, калі яны з'явіліся ў вольным абароце, за гэтыя грошы можна было купіць дзесятак яек, крыху больш за кілаграм цукру або два літры малака — то бок сума была цалкам пасільнай для грамадзян, ашаламленых «шокавай эканомікай». Але далей курс узляцеў больш чым у 120 разоў за некалькі месяцаў. Укладчыкі маглі здаваць акцыі назад кампаніі па бягучым курсе – менавіта гэта стварала ілюзію «рэальнай біржы». Рэклама абяцала фактычна падваенне кошту паперы кожныя дзве тыдні.
Дарэчы, пра рэкламу. Масавая папулярнасць «МММ» — гэта не толькі абяцанні грандыёзных прыбыткаў, але і агрэсіўная тэлерэклама з героем Лёняй Галубковым. Кампанія была пабудавана як «народны серыял» пра простага рабочага, а яго фраза «Куплю жонцы боты!» стала, па сутнасці, першым «мемам», калі такога слова яшчэ не існавала. Менавіта з гэтых ролікаў пайшлі крылатыя фразы «Я не халяўшчык, я партнёр!» і вобраз проставатага хлопца, які нібыта разбагатеў дзякуючы ўкладанням у «МММ». Трэба прызнаць: Маўродзі быў не толькі геніяльны камбінатар, але і не менш геніяльны маркетолаг.
Пасля смерці Маўродзі не засталося ні віл, ні рахункаў за мяжой, ні аўтапарку элітных машын — толькі трохпакаёвая кватэра каля 90 м² у Маскве, прычым не прыватызаваная. А яшчэ — даўгі больш чым на паўтара мільярда рублёў.