Цюркская вось

• Віталь Гінзбург
• 12.11.2025, 11:58

У Белым доме адбылася знакавая падзея.

На мінулым тыдні, відаць, быў выкананы яшчэ адзін пункт плану СВА. У Белым доме ўпершыню былі прыняты прэзідэнты пяці дзяржаў Сярэдняй Азіі, чатыры з якіх гістарычна з'яўляюцца цюркскімі.

Нягледзячы на нямалую колькасць нявырашаных праблем, ясна адно. Сярэднеазіяцкія дзяржавы пачалі прамы дыялог з Вашынгтонам, а Белы дом і амерыканскі бізнес, адкінуўшы ідэалагічныя разыходжанні ў сферы правоў чалавека, вырашылі пачаць актыўны ўдзел у асваенні гэтых тэрыторый.

Натуральна, што гэтыя, хай нават і вялікія, тэрыторыі азначаюць, што камусьці ўсё роўна давядзецца паступіцца сваімі інтарэсамі.

У любым выпадку — гэта знакавая падзея.

Расія традыцыйна разглядала Сярэднюю Азію як зону свайго ўплыву. Пакойны Г.Паўлоўскі ў свой час ахарактарызаваў расійскі падыход да Сярэдняй Азіі прыблізна так: «Палітыка Расіі ў Сярэдняй Азіі прасоўваецца як знешняя, не перастаючы быць унутранай».

Міжнародныя партнёры Расіі таксама да пэўнага часу гэта прызнавалі, што стварала для Пуціна ілюзію абрынутай імперыі. Ніякага паўнавартаснага сувярэнітэту гэтых дзяржаў на практыцы Расія не прызнавала. І АДКБ, і ЕўрАзЭС былі толькі механізмам замацавання расійскага ўплыву, з аднаго боку, і гарантыямі для тамтэйшых дыктатур — з другога.

Аднак на пачатку 2022 г. у Казахстане Расія здолела дапамагчы дыктатуры ўсяго на працягу некалькіх дзён, а затым была вымушаная вывесці свае войскі па першым званку з Пекіна. Ды і азіяцкія дыктатуры зразумелі свае магчымасці супрацоўнічаць не толькі з расійскім, але і з іншымі аўтакратамі. Пры гэтым альтэрнатыўныя дыктатуры аказаліся для іх больш прымальнымі — як у сілу рэсурсаў, так і ў сілу нязмерна большых тэхналагічных магчымасцяў. Не кажучы ўжо пра таксічнасць пуцінскай дыктатуры і выкліканыя гэтым нязручнасці. Уласна пра гэта два гады таму Пуціну сказаў І.Рахмонаў, выказаўшы справядлівыя прэтэнзіі наконт хамства і непавагі. Нібыта гэта было для яго навінай.

У выніку тэрыторыі гэтых дзяржаў паступова становяцца альтэрнатыўнай лагістычнай інфраструктурай, рэсурсы ўсё ў большай ступені асвойваюцца ў супрацоўніцтве з заходнімі дзяржаўамі або з Кітаем.

І, што найстрашней для Пуціна, дзяржавы Сярэдняй Азіі і Азербайджан усё больш умацоўваюць ваеннае супрацоўніцтва з Турцыяй. А Турцыя, у адрозненне ад Кітая і ЗША, да ўсяго разважае ў логіцы праекта Вялікі Туран. Там таксама ёсць людзі, якія могуць казаць пра адзін народ, але ўжо ў рамках пяці дзяржаў. Пры гэтым не толькі гаварыць, а пры неабходнасці і пераходзіць ад слоў да справы і збіваць расійскі самалёт у выпадку непаразумення межаў яго місіі.

Але адно — гэта збіты самалёт-парушальнік пасля шматразовых папярэджанняў, а зусім іншае — магчымасць фарміравання ваенна-палітычнага саюза цюркскіх дзяржаў, які зможа назаўсёды паставіць крыж на імперскай настальгіі. І на ныццё розных сартоў рускай ваты пра Ташкент — рускі горад або пра рускую Алма-Ату. Бо Баку ў іх у тэлевізары неаднаразова менавіта так і характарызаваўся.

Ці можа што-небудзь супрацьпаставіць гэтаму В.Пуцін? Вядома. У яго распараджэнні ёсць нямалы арсенал падласці. Ён можа скрывіць імя і імя па бацьку Такаева. Можа знайсці шкоднікаў ва ўзбекскіх памідорах і дынях, тым больш, што ён ужо спрабаваў ваяваць з Турцыяй у Вялікую Таматную вайну. Можа нават дэстабілізаваць кагосьці з палітыкаў. Але не больш за тое.

А што можа зрабіць Р.Эрдоган? Ён жа разумее, што цюркскія народы, акрамя згаданых дзяржаў, жывуць і ўнутры Расіі. І з яго боку было б разумна ўзгадаць пра Татарстан, Башкартастан, Чувашыю, Алтай, Хакасію, Тыву, Якуцію, карачаеўцаў, балкарцаў, кумыкаў. Узгадаць таксама пра расійскі Паўночны Каўказ, дзе чачэнцы і чаркесы маюць і цесныя сувязі, і глыбокія карані ў Турцыі, а таксама добрую гістарычную памяць і жаданне здабыць свабоду ад Расіі. Тым больш, што нават абстрагуючыся ад шматлікіх злачынстваў Расіі супраць гэтых народаў у недалёкім мінулым, нельга не бачыць працягу гэтых злачынстваў сёння. Бо ў вайне Расіі супраць Украіны, у якой Турцыя безагаворачна і безумоўна стаіць на баку ахвяры, гіне велізарная колькасць прадстаўнікоў цюркскіх народаў. А Башкартастан па стратах, як у абсалютных, так і ў адносных паказчыках, увогуле ў лідэрах.

Дарэчы, нават беглага погляду на карту дастаткова, каб зразумець, што 12 цюркскіх і дружалюбных да іх народаў ад Сібіры да Азербайджана складаюць цюркскую вось — найслабейшае месца Расіі, праз якое яе прасцей за ўсё зламаць.

Вядома, гэта няпростая сітуацыя.

Але пры бліжэйшым разглядзе не такая ўжо фантастычная.

Ды і ў суб'ектыўным плане не выключана, што, або сам Р.Эрдоган можа дадумацца, або амерыканская ці ізраільская дыпламатыя могуць падказаць яму, што з пункту гледжання забеспячэння міру і стабільнасці ў гэтым макрарэгіёне, для рэалізацыі яго вялізных амбіцый было б куды больш эфектыўна зрушыць увагу з маленькай Газы на велізарныя прасторы і велізарныя праблемы цюркскіх народаў, чачэнцаў і чаркесаў. Тым больш што строга юрыдычна ў свой час аўтаномным рэспублікам былі нададзены правы саюзных.

Народы Чачні, Татарстана, Башкартастана і шэрагу іншых рэспублік законна абвясцілі свой сувярэнітэт, а Федэральны цэнтр учыніў незлічоную колькасць парушэнняў і злачынстваў.

Пачынаючы з таго, што намаганнямі некаторых, у тым ліку і сёння жывых былых федэральных чыноўнікаў, быў ажыццёўлены падкуп М.Шайміева, М.Рахімава і шэрагу іншых асоб, у выніку чаго і канстытуцыйнае, і натуральнае права гэтых народаў былі парушаныя дзеля таго, каб Урал Рахімаў стаў уласнікам «Башнафты», а браты Шайміевы — «Татнафты».

Праект Цюркская Вось прадугледжвае і мноства іншых выгод. Гэта шлях да незалежнасці і дарога ў Еўропу для некалькіх народаў. Гэта выманне велізарных рэсурсаў з Рускага свету на карысць гэтых народаў. І, у рэшце рэшт, гэта шлях да набыцця імі суб'ектнасці і трыумфу еўрапейскіх каштоўнасцяў.

Віталь Гінзбург, kasparov.ru