Крах «бензакалонкі»

• Аляксандр Каваленка
• 9.10.2025, 17:30

Дэфіцыт бензіна ў Расіі апынецца толькі кветачкамі.

Украіна працягвае наносіць сістэмныя ўдары па расійскай нафтаперапрацоўчай галіне, што ўжо стварыла востры дэфіцыт бензіна ў РФ. Упершыню ў гісторыі Расія пачала імпартаваць бензін з Кітая, спрабуючы кампенсаваць недахоп паліва на ўнутраным рынку. Але сітуацыя не стабілізуецца і нават горш: відавочна, што пашкоджанні расійскіх НПЗ ужо перасягнулі кропку незвароту. Хаця на самай справе будзе толькі горш, і можна нават дапусціць перспектыву абвалу нафтаперапрацоўчай галіны РФ.

16 сакавіка 2014 года сенатар ЗША Джон Маккейн у інтэрв’ю для CNN назваў Расію «бензакалонкай», што трывала стала імем агульным, найяскравейшым чынам апісваючы ролю Расіі ў ладзе свету. Але ў 2025 годзе Расія фактычна страчвае гэты статус «бензакалонкі», ператвараючыся з краіны-лідэра экспарту ў краіну-імпарцёра.

Спыненне НПЗ

Прычынай цяперашняга крызісу Расіі з яе нафтаперапрацоўчай галінай з’яўляюцца рэгулярныя ўдары ўкраінскіх дронаў па НПЗ. На сёння ў еўрапейскай частцы РФ пашкоджана не менш за 50% НПЗ. Пры гэтым менавіта ў еўрапейскай частцы Расіі сканцэнтравана асноўная нафтаперапрацоўка — больш за 4,5 млн барэляў у суткі! Патэнцыял зауральскіх НПЗ — менш за 1 млн барэляў у суткі.

Да таго ж менавіта ў еўрапейскай частцы НПЗ у першую чаргу праходзілі мадэрнізацыю і ўсталёўку дарагога, сучаснага, заходняга абсталявання, пашкоджанне або знішчэнне якога не дазволіць правесці хуткі рамонт ці замену, або наогул выключыць такую магчымасць з-за санкцый. У прыватнасці, украінскія дроны наносяць удары па ўстаноўках ЭЛОУ-АВТ-6 або ЭЛОУ-АВТ-2.5, якія адказваюць за глыбокую перапрацоўку нафты, выпуск высокаактанавога бензіна і з’яўляюцца асноўнымі вытворчымі магутнасцямі расійскіх НПЗ. Але, акрамя асноўных вытворчых магутнасцяў, гэтыя ўстаноўкі — найбольш дарагія і цяжказамяняльныя кампаненты завода.

Калі спрагназаваць працяг сістэмных удараў па расійскіх НПЗ на тым самым узроўні, на якім яны адбываюцца апошнія 2–3 месяцы ў 2025 годзе, нават без лагічнага нарошчвання інтэнсіўнасці, то да сярэдзіны 2026 года ў еўрапейскай частцы Расіі нафтаперапрацоўчая галіна будзе проста знішчана, а яе гіпатэтычнае аднаўленне зойме дзесяцігоддзі. І зноў-такі, аднаўленне магчыма толькі пасля завяршэння вайны.

На сёння сукупны дэфіцыт нафтаперапрацоўкі ўжо склаў больш за 2 млн барэляў у суткі, што вылілася ў востры дэфіцыт бензіна ў большасці рэгіёнаў РФ. Расія спрабуе адаптавацца да сітуацыі, што складваецца, павялічваючы экспарт, але і тут узнікаюць падводныя камяні. Рост экспарту расійскай нафты прыводзіць да зніжэння цэн на нафту, у той час як самі патэнцыйныя пакупнікі, гатовыя скупляць расійскую нафту, рызыкуючы апынуцца ў санкцыйнай няміласці, патрабуюць зніжак.

Такім чынам, будучы вымушанай больш экспартаваць нафту, Расія сама абвальвае цэны і паралельна вымушана прадаваць сваю прадукцыю з яшчэ большымі зніжкамі. Здавалася б, што можа быць горш? Насамрэч — можа.

Спыненне здабычы нафты

Скарачэнне перапрацоўкі сырой нафты і рост долі экспарту па гэтай прычыне не могуць вырашыць галоўнай праблемы для гэтай галіны — здабыча, што перавышае экспарт, пастаўляе на ўнутраны рынак столькі прадукцыі, колькі Расія не толькі не можа перапрацаваць, экспартаваць, але ўжо і захоўваць. Усе наяўныя на тэрыторыі краіны сховішчы і базы запоўненыя, а захоўванне ў танкерах павышае кошт фрахтавання пры зніжэнні цаны самой прадукцыі.

Усё гэта ў пэўны момант прымусіць расійскае кіраўніцтва прымаць, як кажуць, складаныя рашэнні — кансервацыю нафтавых свідравін для зніжэння паказчыкаў агульнай здабычы. І гэта патавае рашэнне, бо закрыццё расійскіх свідравін — гэта крок да краху ўжо не толькі нафтаперапрацоўчай, але і нафтаздабыўной галіны! І вось чаму.

Вярнёмся крыху ў мінулае, калі ў Расіі яшчэ можна было атрымаць больш-менш праўдзівую аналітычную інфармацыю з справаздач і адкрытых дакладаў. Паводле справаздачы Міненерга Расійскай Федэрацыі 2018–2019 гадоў, на працягу 14 гадоў здабыча нафты ў Расіі скараціцца з 11 млн барэляў у суткі да 6 млн барэляў у суткі, чаго для такой краіны дастаткова выключна для самазабеспячэння, але не будзе хапаць для экспарту. Прычына таму — вычарпанасць радовішчаў і, як ні дзіўна, немагчымасць запускаць новыя з-за іх цяжкадаступнасці і адсутнасці тэхналогій.

У сваю чаргу, у справаздачы Мінпрыроды РФ «Аб стане і выкарыстанні мінеральна-сыравінных рэсурсаў РФ у 2016–17 гадах» паведамлялася, што за мінулыя два гады ў РФ не было ўведзена ў эксплуатацыю ні аднаго буйнага радовішча нафты або газу. Пры гэтым вычарпанасць радовішчаў на Урале перавысіла 70%, у Заходняй Сібіры — больш за 50%. Распрацоўка перспектыўных радовішчаў на арктычным шэльфе, такіх, як Паўднёва-Прынавазямельскае, Паморскае, Паўночна-Паморскае-1, Паўночна-Паморскае-2, Рускае, Заходне-Матвееўскае, Усходне-Сібірскія ўчасткі і Кірынскае газакандэнсатнае радовішча на шэльфе Охотскага мора, з-за адсутнасці тэхналогій і адпаведнага фінансавання — немагчыма.

А праведзеная ў 2019 годзе «Роснедрамі» інвентарызацыя радовішчаў паказала, што іх рэнтабельнасць складае 67%. Па факце, 33% радовішчаў ужо станам на 2019 год былі стратнымі. З 2700 радовішчаў з сумарнымі запасамі 28,9 млрд тон нафты 600 радовішчаў былі эканамічна немэтазгодныя для распрацоўкі, а аб’ём нафты на стратных радовішчах складаў 5,7 млрд тон!

Як такое было магчымым, часткова раскрыў сакрэт кіраўнік кампаніі «Роснефть» Ігар Сечын, у тым жа, 2019-м, звярнуўся да прэзідэнта РФ Уладзіміра Пуціна з просьбай аб падатковых ільготах для шэрагу радовішчаў на агульную суму 40–50 млрд рублёў. Тады Сечын патлумачыў неабходнасць надання ільгот тым, што здабыча чыстай нафты катастрафічна зніжаецца на радовішчах, напрыклад на Прыобскім радовішчы, — усяго 10% здабываемай субстанцыі з’яўляецца нафтай, а астатнія 90% — вада і іншыя прымесі. Прычына таму — вычарпанасць радовішчаў.

Пра што сведчыць увесь вышэйпададзены матэрыял, і гэта яшчэ станам на 2019 год? Пра тое, што большая частка радовішчаў Расіі настолькі вычарпана, што спыненне свідравін прывядзе да таго, што аднавіць здабычу там ужо будзе немагчыма. Патавая сітуацыя. Або здабывай нафту і не ведай, што з ёй рабіць далей, або закрывай радовішчы без магчымасці аднавіць здабычу.

І ўсё гэта паказвае на тое, што Расію чакае не толькі дэфіцыт бензіна, які апынецца толькі кветачкамі, але і пры вывазе з працаздольнага стану НПЗ у еўрапейскай частцы РФ, што ўжо можа адбыцца ў першай палове 2026 года, з’явяцца ягадкі — калапс нафтаздабычы. Расія пры Пуціне страціць не толькі статус «бензакалонкі», але і статус аднаго з лідараў па здабычы і экспарце нафты, а сама галіна будзе настолькі разбураная і дэградаваная, што яе аднаўленне да пачатковага ўзроўню наўрад ці калі-небудзь увогуле будзе магчымым.

І важна адзначыць, што мы цяпер гаворым пра сцэнарый, калі інтэнсіўнасць удараў захаваецца на цяперашнім узроўні і яны будуць сканцэнтраваныя выключна на еўрапейскай частцы Расіі.

Аляксандр Каваленка, minval.az