Пуцін падаў важны сігнал

• Пятро Алешчук
• 8.10.2025, 16:30

Разлічваць на «ўгаворы» бессэнсоўна.

Выступленне Уладзіміра Пуціна на Валдайскім форуме ў кастрычніку 2025 года стала своеасаблівым вынікам і маніфестам цяперашняй палітыкі Крамля. Нежаданне завяршаць вайну ва Украіне выявілася ў перакладванні віны на Кіеў і Захад і ў адсутнасці якіх-небудзь мірных ініцыятыў з боку Расіі. Пагрозы ў адрас Захаду (ад «пераканаўчага» ваеннага адказу Еўропе да намёкаў у адрас ЗША і ядзернага шантажу) паказалі захаванне курсу на канфрантацыю і эскалацыю.

Паралельна Пуцін прадставіў альтэрнатыўную рэальнасць вайны, дзе Расія нібыта перамагае, а Захад вінаваты ў працягненні кровапраліцця. Гэта скажоная карціна прызваная апраўдаць дзеянні Крамля і падарваць міжнародную падтрымку Украіны. У выступе таксама выразна прасочвалася лінія на самаізаляцыю Расіі ад Захаду. Вождзь РФ супрацьпаставіў сябе і сваю краіну «загніваючай» Еўропе, робячы стаўку на ўласныя сілы і «абраных» саюзнікаў. Нарэшце, форма і змест прамовы адбілі аўтарытарны стыль кіравання Пуціна: манапалізацыю «голасу» нацыянальнай палітыкі, нецярпімасць да іншадумства і выкарыстанне прапаганды для легітымізацыі агрэсіўнага курса.

Для вонкавага свету гэтае выступленне стала чарговым сігналам, што Масква не мяняе свайго курса. Нягледзячы на міжнародны ціск, санкцыі і ваенныя няўдачы, рыторыка Пуціна засталася непахіснай. Ён не прадэманстраваў гатоўнасці шукаць кампраміс ні па вайне ва Украіне, ні па аднаўленні адносінаў з Захадам. Наадварот, прагучалі новыя пагрозы і ўмовы. Гэта азначае, што вайна і супрацьстаянне з НАТА, на жаль, зацягнуцца, калі не адбудуцца кардынальныя змены ў раскладзе сіл або падыходах. Разлічваць на «ўгаворы» Пуціна бессэнсоўна. Неабходная жорсткая і скаардынаваная палітыка стрымлівання. Добраахвотна на мір Пуцін не пойдзе, да яго можна прымусіць толькі сілай, але для гэтага патрэбныя ўжо не проста пагрозы паставак Украіне «тамагаўкаў», а і іх рэальнае выкарыстанне.

Унутры самой Расіі прамова, верагодна, выконвала прапагандысцкую задачу кансалідацыі эліт і насельніцтва вакол лідара. Дарэчы, крыху істэрычнае паўтарэнне, што «ў лютым 2022 года ўсё было зроблена правільна», паказвае, што ў самой расійскай эліце наконт гэтага ёсць пэўныя сумневы. І дроны СБУ, што паражаюць расійскія нафтаперапрацоўчыя заводы ўжо за Уралам, з’яўляюцца нядрэнным сігналам для кіруючага класа Расіі, што ўсё ж далёка не ўсё «ідзе па плане» ў т.зв. «СВА».

Ключавы аспект, які выявіўся ў валдайскім выступленні, — аўтарытарны характар і зместу, і формы падачы пуцінскай прамовы. Штогадовыя выступленні Уладзіміра Пуціна на Валдайскім форуме — гэта старанна спланаваныя акцыі, прызваныя ўмацаваць патрэбную Крамлю павестку. Выступленне 2025 года пацвердзіла гэтую ацэнку. Яно было выбудавана як маналог кіраўніка дзяржавы, які не дапускае апанавання або крытычных пытанняў, і ўтрымлівала набор тэзісаў, характэрных для афіцыйнай расійскай прапаганды.

Стыль выступлення быў намерна аднабаковы. Пуцін гаварыў упэўнена, з пазіцыі найвышэйшай інстанцыі, не дапускаючы аніякай самакрытыкі або сумневаў у правільнасці сваіх рашэнняў. Гэтая ўпэўненасць падмацоўвалася шматлікімі гістарычнымі адсылкамі, ідэалагічнымі дэкларацыямі і канспіралагічнымі намёкамі. Тыповая сумесь, якую ён выкарыстоўвае для абгрунтавання сваёй палітыкі. Прамова ператварылася ў своеасаблівае «прадстаўленне», дзе ролю апавядальніка, суддзі і адваката адначасова выконваў сам Пуцін. Напрыклад, яшчэ да поўнамаштабнай вайны ў выступленнях на Валдайскім форуме ён любіў абвінавачваць Захад ва ўсіх грахах і прадстаўляць Расію абаронцам пакрыўджаных. І гэты раз рыторыка была аналагічнай. Расія паўстала ў яго словах сілай дабра, якая «вымушана» супрацьстаіць «гегемоніі» і «неакаланіялізму» Захаду, а ўсе агрэсіўныя дзеянні апраўдваюцца вышэйшымі маральнымі мэтамі.

Такая інтэрпрэтацыя рэчаіснасці, вядома, не новая. Яна неаднаразова паўтаралася раней. Напрыклад, у прамове 2022 года на «Валдаі» Пуцін называў палітыку Захаду «крывавай і бруднай», абвінавачваў яго ў распальванні вайны, а сябе выстаўляў змагаром за «справядлівы мір». Гэтыя словы — не проста эмацыйная рыторыка, а частка цэласнай стратэгіі перапісвання наратыву, дзе Расія з агрэсара ператвараецца ў абаронцу традыцыйных каштоўнасцяў і сусветнага парадку, які яна абвяшчае «справядлівым».

У прамове Пуціна выразна прасочвалася логіка, уласцівая рэжыму персаналістычнай аўтакратыі. Ён неаднаразова спасылаўся на ўласныя рашэнні, уласную інтуіцыю, уласнае бачанне як на вырашальныя фактары палітыкі. З вуснаў расійскага лідара прагучала некалькі «пасланняў апошняй інстанцыі» — ад гатоўнасці ўжываць сілу да ацэнак міжнародных падзей. Усё было пададзена так, быццам альтэрнатыўнага меркавання не існуе або яно не вартае ўвагі.

Варта падкрэсліць і асаблівасці тону Пуціна. Пры вонкавай стрыманасці ён утрымліваў схаваную агрэсію. Нейтральнасць і спакой падачы былі своеасаблівай абалонкай, пад якой хаваліся радыкальныя пазіцыі: пагрозы, скажэнне фактаў, жорсткае непрыняцце іншадумства. Гэта тыпова для яго аўтарытарнай рыторыкі. Экстрэмальныя ідэі часта падаюцца як непазбежныя меры. У дыктатара проста ніколі «няма выбару». Ён вымушаны ваяваць, забіваць, гнаць на забой уласных грамадзян. Яго проста да гэтага «прымусілі». Сам ён, маўляў, добры, «мухі не пакрыўдзіць», але яго пастаянна «прымушаюць» да агрэсіі.

Пры гэтым Пуцін гаварыў упэўненым, амаль бюракратычным стылем пра рэчы, якія насамрэч надзвычай небяспечныя (напрыклад, пра перспектывы ядзерных удараў або пра вайну «да пераможнага канца»). Такая манера прызваная зрабіць агрэсіўную палітыку рэспектабельнай у вачах слухача, стварыць уражанне яе нармальнасці. Гэта частка вобраза «сілавіка-рэаліста», які культывуе Пуцін: маўляў, ён толькі цьвяроза канстатуе рэальнасць і вымушаны дзейнічаць жорстка.

Выступленне на Валдайскім форуме 2025 года чарговы раз паказала ўсе рысы аўтарытарнага стылю Пуціна. Ён аднаасобна вызначае павестку, аперуе ўласнай інтэрпрэтацыяй фактаў, не цярпіць запярэчанняў і робіць далёкасяжныя заявы ад імя дзяржавы, абапіраючыся на асабістую ўладу. Спалучэнне самаўпэўненасці, пагроз і ідэалагічнай рыторыкі ў яго прамове пацвердзіла: расійскі кіраўнік працягвае цвёрда трымацца курса на персанальную аўтакратыю, з якой, відавочна, нармальным краінам проста «не па дарозе».

Пятро Алешчук, доктар палітычных навук, прафесар КНУ імя Тараса Шаўчэнкі, спецыяльна для сайта Charter97.org