Яўгенія Чырыкова: Гаворка пра сапраўдную гуманітарную катастрофу
- 30.10.2025, 15:58
Дапоможа толькі поўная дэакупацыя Украіны.
Праваабаронца Яўгенія Чырыкова ужо некалькі гадоў дапамагае ўкраінцам, якіх расійскія акупанты выкрадаюць і ўтрымліваюць на захопленых тэрыторыях і ў турмах РФ. Яе каманда дакументуе сведчанні катаванняў, шукае зніклых і дамагаецца міжнароднага ціску на Крэмль.
Сайт Charter97.org пагаварыў з Яўгеніяй Чырыковай пра працу яе каманды.
— Вы ўжо некалькі гадоў займаецеся дапамогай украінцам, якія фактычна трапілі ў рабства на акупаваных Расіяй тэрыторыях Украіны, былі выкрадзеныя і знаходзяцца ў турмах. Раскажыце, колькі цяпер грамадзянскіх украінцаў утрымліваецца акупацыйнымі сіламі Расіі?
— Вялікі дзякуй за гэтае пытанне. Гэта вельмі важная тэма, бо гаворка пра сапраўдную гуманітарную катастрофу на акупаваных тэрыторыях Украіны. Сапраўды, расійскія сілавікі выкрадаюць мірнае насельніцтва — і жанчын, і мужчын, і нават падлеткаў. Потым іх накіроўваюць у пыточныя канцлагеры, якія знаходзяцца як на акупаваных тэрыторыях, так і на тэрыторыі РФ. Геаграфія гэтых турмаў вельмі шырокая. Прынамсі на тэрыторыі Расіі вядома як мінімум пра 180 турмаў, дзе ўтрымліваюцца ўкраінцы.
Калі мы гаворым пра грамадзянскіх, гэта асабліва вострая тэма. Чаму? Бо гэта не камбатанты, іх не абменьваюць. Да гэтага года было вядома прыкладна пра 6000 абмененых украінцаў, пры гэтым толькі 300 з іх былі цывільнымі асобамі, астатнія — ваеннапалонныя. Калі мы пачнём актыўна абменьваць грамадзянскіх украінцаў, будзьце ўпэўненыя, што ўжо на наступны дзень акупацыйныя расійскія ўлады захопяць яшчэ больш мірнага насельніцтва акупаваных тэрыторый. Гэтых людзей трэба проста адпускаць, а не трымаць у закладніках. Яны не здзейснілі ніякіх злачынстваў. Адзінае, за што іх хапаюць і катуюць, — за тое, што яны ідэнтыфікуюць сябе як украінцаў. Я б сказала, што гэта этнічныя чысткі.
Умовы, у якіх іх утрымліваюць, значна больш жудасныя, чым тыя, у якіх утрымліваюцца расійскія палітвязні, якія, як мы ведаем, знаходзяцца ў пыточных умовах. Цяпер распавяду, што мы фіксавалі, напрыклад, летам гэтага года ў вядомым пыточным Таганрогскім СІЗА №2. На працягу 45 дзён украінцаў увогуле не кармілі, там людзі пухлі ад голаду, паміралі. Вядома, што як мінімум 91% украінцаў, якія трапляюць у расійскія канцлагеры, падвяргаюцца катаванням. Гэта даныя ад камісара ААН.
На гэту тэму наша расследавальная каманда зрабіла фільм «Вязні сістэмы тэрору». Яго прэм’ера адбылася 1 ліпеня гэтага года ў Еўрапейскім парламенце. Ужо праз 9 дзён была прынятая рэзалюцыя з асуджэннем тэрору на акупаваных тэрыторыях з патрабаваннем вызваліць украінскіх вязняў і, перш за ўсё, грамадзянскіх. Мы паказалі, як працуе гэтая сістэма катаванняў грамадзянскага ўкраінскага насельніцтва з акупаваных тэрыторый.
Катаванні носяць сістэматычны характар. Гэта жудасна, але адны і тыя ж катаванні прымяняюцца супраць украінцаў у зусім розных турмах. Пра гэта стала вядома ад перабежчыкаў з расійскай сістэмы, якіх апытаў Міжнародны крымінальны суд. Гэтыя людзі сведчылі, што адбывалася нарада на самым высокім узроўні, дзе расійскае кіраўніцтва дало дазвол на катаванні, сказаўшы, што за тое, што вы катуеце ўкраінцаў, вам нічога не будзе. Ім далі поўны карт-бланш. Вось чаму ўкраінцы знаходзяцца ў зусім жудасных умовах. І ваеннапалонныя, і грамадзянскія сядзяць у адных і тых жа месцах, катуюць іх аднолькава.
Мы цяпер таксама фіксуем факты працоўнага рабства, калі ўкраінцаў прымушаюць працаваць на акупацыйнае войска, фіксуем факты катавання падлеткаў. Адзіная магчымасць спыніць гэта — вызваліць акупаваную тэрыторыю. Інакш спыніць гэты тэрор немагчыма: пакуль мы з вамі размаўляем, кагосьці расійскія сілавікі хапаюць на акупаваных тэрыторыях, цягнуць у падвалы катаваць, выбіваць паказанні.
80% грамадзянскіх украінскіх вязняў знаходзяцца ў рэжыме incommunicado, гэта значыць іх выкрадаюць, і яны не маюць ніякай сувязі з вонкавым светам, сваякамі і адвакатамі. Ім нават не прад’яўляюць ніякіх абвінавачанняў.
Найбольшая трагедыя ў тым, што Украіна на ліпень гэтага года называла лічбу ў 15 000 грамадзянскіх вязняў у расійскіх канцлагерах, якія былі выкрадзены з акупаваных тэрыторый. Зараз каардынацыйны штаб гаворыць пра 16 000. Але ўкраінскія праваабаронцы лічаць, што гэтая лічба заніжаная. І яны кажуць, што гэта як мінімум 30–40 тысяч выкрадзеных грамадзянскіх вязняў, над якімі, магчыма, ужо здзейснены расправы, пазасудовыя пакаранні смерцю. Магчыма, многіх з іх ужо няма ў жывых. Хтосьці знаходзіцца ў канцлагерах, бо большая частка інтэрнаваная, але мы пра іх нічога не ведаем. Няма ніякіх афіцыйных спісаў.
Важна разумець, што зніклых без вестак (гэта даныя мінулага года ад украінскай амбасады ў Эстоніі) на акупаваных тэрыторыях было 70 000 чалавек. І цяпер іх становіцца толькі больш. Вось у гэтым трагедыя: мы нават не можам дакладна падлічыць гэтых людзей, мы не ведаем іх паімённа. Гэта ўсё вельмі моцна ўскладняе сітуацыю і вызваленне гэтых людзей. Гэта сапраўды гуманітарная катастрофа.
— Якія крокі прадпрымаюцца для вызвалення грамадзянскіх украінцаў, хто дапамагае вам у гэтай працы і чаго ўжо ўдалося дасягнуць?
— Шчыра кажучы, гэтая праца надзвычай цяжкая. Чаму? Бо тэмай грамадзянскіх украінскіх вязняў занепакоеныя іх бліжэйшыя сваякі і некаторыя праваабаронцы. Далёка не ўсе. Гэта тэма замоўчваецца. Пра гэта мала гавораць і мала ведаюць — таму наша каманда так грунтоўна ўзялася за яе і актыўна распаўсюджвае інфармацыю. Пра гэта стараюцца не гаварыць, бо гэта азначае неабходнасць дэакупацыі, а значыць — патрэбная дапамога ўкраінскаму войску, іншы маштаб ваеннай дапамогі.
Прызнаючы гэты тэрор, ужо немагчыма патрабаваць ад Украіны аддаць Данбас. Гэта азначае, што людзі, якія гэтага патрабуюць, тым самым ухваляюць расійскі тэрор. Ён распаўсюдзіцца на ўсю тэрыторыю Данбаса, а не толькі на ўжо акупаваную. Вось чаму гэта тэма не надта папулярная, і я ўдзячная за магчымасць расказаць пра гэта.
На сёння, на жаль, амерыканскія донары абыходзяць гэтую тэму, яны не падтрымліваюць такога кшталту расследаванні. Мы бачым, што, напрыклад, каманда Насты Шаўчэнка стараецца дапамагаць украінцам у турмах, але пакуль што ўсіх гэтых намаганняў недастаткова. Неабходна яшчэ больш намаганняў, каб прыцягнуць да гэтага ўвагу. Цяпер наша каманда ладзіць паказы фільма «Сістэма тэрору» і арганізуе публічныя дыскусіі ў Еўропе. За кастрычнік у трох краінах мы змаглі арганізаваць такія паказы — у Эстоніі, Польшчы і Італіі. Найбліжэйшымі днямі будзе яшчэ і ў Нідэрландах.
Нам бы хацелася, каб гэта стала публічнай дыскусіяй на ўзроўні мясцовых парламентаў, прынамсі ў краінах, якія мяжуюць з Расіяй, — у Балтыі, Польшчы, Фінляндыі, Нарвегіі, каб людзі ў гэтых краінах уяўлялі сабе, што такое расійская акупацыя. Каб разумелі, чаму нельга аддаваць Расіі ні пяды ўкраінскай зямлі, бо гэта азначае непазбежнае будаўніцтва на гэтых землях лагераў для мясцовага насельніцтва і сціранне мясцовай ідэнтычнасці.
— Ці можна прыцягнуць Расію да адказнасці за ўтрыманне ўкраінскіх грамадзянскіх асоб як за ваенныя злачынствы, за генацыд насельніцтва Украіны?
— Гэта вельмі добрае пытанне, але мы зноў упіраемся ў палітычную волю. Да таго часу, пакуль у публічнай прасторы з высокіх трыбун будуць гучаць заклікі аддаць увесь Данбас, ніякіх наступстваў для Расіі за выкраданне мірнага насельніцтва на акупаваных тэрыторыях і катаванні не будзе.
Так, вядома, неабходна патрабаваць, каб і ФСБ, і Расгвардыя былі прызнаныя тэрарыстычнымі арганізацыямі, каб Пуціна не сустракалі на дывановых дарожках, а адправілі ў Гаагу, як толькі яго нага ступіць на тэрыторыю дэмакратычнай краіны. Але пакуль, на жаль, мы не бачым, каб палітыкі былі да гэтага гатовыя. Вось чаму мы робім усё, што ад нас залежыць, каб прыцягваць да гэтага ўвагу.