Трампу давядзецца прызнаць гэты факт

• Уладзіслаў Іноземцаў
• 29.10.2025, 14:35

Пра немагчымыя «хацелкі».

Пасля нядоўгага перыяду чарговых надзей на «прарыў» ва ўкраінскім урэгуляванні і абмеркавання таго, як Уладзімір Пуцін дабярэцца да жаданага Будапешта, стала зразумела, што зачараванне Крамлём наведвае прэзідэнта ЗША Дональда Трампа усё радзей і становіцца ўсё менш устойлівым. «Тамагаўкі», што так раздражняюць Маскву, прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі не атрымаў, танальнасць яго зносін у Вашынгтоне аказалася не вельмі абяцальнай, але агульным вынікам тэлефоннай размовы 16 кастрычніка сталі першыя пры цяперашняй адміністрацыі санкцыі супраць Расіі і ўзмацненне амерыканскага ціску на Кітай, з кіраўніком якога Трамп сустрэнецца ў бліжэйшыя дні. Тэрмінова накіраваны ў Вашынгтон салідны муж (падругі дачкі) Кірыл Дзмітрыеў быў сустрэты там з адкрытым скепсісам, удастоены насмешак і раздражнёных каментарыяў.

Як выглядае сітуацыя

З аднаго боку, маем Дональда Трампа — з яго імкненнем да міру як да першаснай асновы любога супрацоўніцтва. Гэта імкненне, пара прызнаць, зусім не гульня і не элемент заблытвання партнёраў: яно цалкам шчырае і абумоўлена характарам амерыканскага прэзідэнта як прадпрымальніка. Трамп упэўнены, што людзі створаныя для бізнесу, а не для бессэнсоўнага забойства адзін аднаго; менавіта таму ён увесь час паўтарае, колькі салдат гіне ва Украіне штодня або колькі жыццяў нібыта ратуюць яго міротворчыя намаганні ў іншых рэгіёнах свету.

Першапачаткова было наіўна меркаваць, што амерыканскі лідар мог быць «куплены» абяцаннямі здабычы ў Расіі рэдказямельных металаў або рыцця бессэнсоўнай дзіры пад Берынгавым пралівам. І тое, і другое можна будзе абмяркоўваць у будучыні, але толькі пасля ўстанаўлення перамір’я.

З другога боку, маем Уладзіміра Пуціна, які настойвае на «выкараненні першапрычын канфлікту» і спадзяецца на чарговыя ваенныя поспехі — нягледзячы на тое, што большасць аналітыкаў кажа пра дзесяцігоддзі, патрэбныя для заваявання Украіны. Дзеля надання сваім патрабаванням дадатковай пераканаўчасці Крэмль працягвае палохаць Еўропу дронамі, а ўвесь свет — новымі відамі ядзернай зброі, паралельна падрыхтоўваючы глебу для пашырэння схаванай мабілізацыі рэзервістаў пры невялікім і фармальным скарачэнні ваеннага бюджэту.

Тым часам галоўнай перашкодай застаецца сама пуцінская логіка развагаў пра «першапрычыны канфлікту» і неабходнасць іх устаранення.

Назад, у будучыню

Любая дыскусія — паміж інтэлектуаламі, бізнесменамі або палітыкамі — магчымая толькі тады, калі бакі альбо падзяляюць уяўленні пра некаторыя агульныя прынцыпы, альбо могуць прыйсці адносна іх да пэўнай згоды, крыху адышоўшы кожны ад сваёй пазіцыі. У разгляданым выпадку гэта выглядае прынцыпова немагчымым, бо патрабаванні Крамля пацвярджаюць: ён не ставіцца да базавых элементаў міжнароднага права як да нечага неаспрэчнага — і таму нават калі на першы погляд канфлікт можа трактавацца як такі, што пачаўся паміж Расіяй і Захадам, насамрэч ён уяўляе сабой супрацьстаянне Масквы і ўсяго астатняга свету.

Да сумна вядомых «першапрычын» (калі нават не закранаць «набліжэнне НАТА да расійскіх межаў») Уладзімір Пуцін і яго асяроддзе адносяць: «дзяржаўны пераварот ва Украіне, спрычынены Захадам і зрынуўшы палітычнае кіраўніцтва, якое не падтрымлівала ўступленне краіны ў НАТА»; пастаянныя спробы Захаду мілітарызаваць Украіну і ўцягнуць яе ў ваенныя саюзы і блокі; «парушэнне Кіевам Мінскіх пагадненняў» і многае іншае.

Крэмль патрабуе «забеспячэння інтарэсаў нашых людзей на тых тэрыторыях <�…> дзе пражываюць людзі, якія лічаць рускую мову роднай і лічаць Расію сваёй бацькаўшчынай». Усё гэта сведчыць пра тое, што праблема акупаваных тэрыторый, мяжы па лініі баявых сутыкненняў, гарантыі бяспекі для Кіева і ўвогуле большасць таго, што ўкраінскія і заходнія лідары так ці інакш гатовыя абмяркоўваць, у прынцыпе не можа забяспечыць такога завяршэння канфлікту, на якое згадзілася б Масква.

Відавочныя дзве акалічнасці.

З аднаго боку, Крэмль апелюе да падзей і рашэнняў, якія даўно сталі незваротнымі. Вынікамі «рэвалюцыі годнасці» 2014 г. сталі ўцёкі Віктара Януковіча і прэзідэнцкія выбары ва Украіне, якія легітымна прывялі да ўлады Пятра Парашэнкі. Перамога Уладзіміра Зяленскага на наступных выбарах стварыла лінію пераемнасці, якая не можа быць перагледжаная.

Нават калі працягваць лічыць «пераварот» 2014 г. нелегітымным, урад любой іншай краіны можа толькі не прызнаваць новыя ўлады, але не патрабаваць іх змены. Праблема «Мінскіх пагадненняў» сёння таксама не выглядае актуальнай: па-першае, таму што Расія, строга кажучы, ніколі не выступала ні іх бокам, ні нават афіцыйным гарантам – і не можа абгрунтоўваць свае патрабаванні і дзеянні ўчынкамі трэціх краін; па-другое, таму што нават з пункту погляду Крамля «рэспублікі» Данбаса спачатку сталі прызнанымі Расіяй незалежнымі дзяржаўамі, а потым увайшлі ў склад Расійскай Федэрацыі, і ніякі іх асаблівы статус у складзе Украіны больш не абмяркоўваецца.

Нарэшце, патрабаванні «не ўцягваць Украіну ў НАТА» азначаюць жаданне Масквы вызначаць знешнепалітычны курс незалежнай дзяржавы, паўнапраўнага члена міжнароднай супольнасці, то бок Масква аспрэчвае саму дактрыну суверэнітэту, да якой апелюе ўся сістэма міжнароднага права.

Іншымі словамі, нават гэтая частка расійскіх патрабаванняў прадугледжвае адмову ад разгляду Украіны як самастойнай дзяржавы і прапануе заходнім дзяржавам падзяліць яе на зоны ўплыву, фармальна або нефармальна, зыходзячы з пуцінскіх гістарычных фантазій і састарэлых падыходаў да сусветнай палітыкі, заснаваных на савецкіх максімах, знаёмых Пуціну і такім, як Сяргей Лаўроў, яшчэ са студэнцкіх часоў. Спадзявацца, што Кіеў і яго саюзнікі пагодзяцца, было б зусім наіўна.

З другога боку, Масква па-ранейшаму настойвае на забеспячэнні «правоў „нашых людзей“» — найхутчэй, на той тэрыторыі, якую яна гатовая прызнаць украінскай нават пасля (і ў выпадку) завяршэння супрацьстаяння. На акупаваных тэрыторыях яна, напэўна, зможа забяспечыць іх сама ў тым разуменні і маштабах, якія палічыць патрэбнымі?

Да гэтага адносяцца і сумнавядомая «дэнацыфікацыя», і замацаванне за рускай мовай статусу афіцыйнай, і нават спыненне «пераследу» структур Рускай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхату, і мноства яшчэ іншых прэтэнзій. Але міжнароднае права не вылучае ні да адной краіны патрабаванняў адносна моўнай або рэлігійнай палітыкі, гэта ўнутраная справа суверэнных дзяржаў. Ісці можа толькі пра выкананне правоў замежных грамадзян, але ніяк не пра «нашых людзей», прыналежнасць да якіх вызначаецца абсалютна адвольна. Нават Канстытуцыя Расіі ў пуцінскім перапісаным выглядзе кажа ў арт. 61, п. 2, што «Расійская Федэрацыя гарантуе сваім грамадзянам абарону і пакроўніцтва па-за яе межамі», не згадваючы ні пра якія іншыя падставы для падобнага «пакроўніцтва».

Патрабуючы ад Кіева змянення палітыкі ў рэлігійнай сферы, Крэмль па сутнасці хоча вярнуцца ў давестфальскія часы, чарговы раз забываючыся пра ўласную Канстытуцыю, якая ў арт. 14 вызначае Расійскую Федэрацыю як свецкую дзяржаву, дзе рэлігійныя аб’яднанні аддзеленыя ад дзяржавы, што выключае абарону іх інтарэсаў з ліку прыярытэтаў знешняй палітыкі.

Іншымі словамі, па тых ці іншых прычынах уся пуцінская дэмагогія адносна «абароны правоў рускамоўных» ніяк не суадносіцца з нормамі міжнароднага права і не можа быць падставай для патрабаванняў да ўладаў іншых краін.

Кампраміс немагчымы

Усё гэта ў прынцыпе не дазваляе гаварыць пра магчымасць кампрамісу, які б вёў да завяршэння канфлікту, што працягваецца ўжо больш за дзесяць гадоў. Усё, што гатовыя абмяркоўваць Кіеў і яго заходнія саюзнікі, зводзіцца да вызначэння новых межаў і дэмаркацыйных ліній — прычым нават гэтае пытанне надзвычай складанае, бо (і я пра гэта ўжо пісаў) любое міжнароднае прызнанне новых раздзяляльных ліній стала б пацвярджэннем магчымасці змянення дзяржаўных межаў сілай, чаго не здаралася з завяршэння Другой сусветнай вайны — усе 80 гадоў прайшлі пад знакам з’яўлення новых дзяржаў у ходзе сецэсій, але не перадачы тэрыторый ад адной краіны да іншай. Калі ж прымешваць да гэтага пытання яшчэ і прыдуманыя Пуціным «першапрычыны», дасягненне ўзаемапрымальнага варыянту завяршэння канфлікту проста неверагодна.

Мы не ведаем, ці стала мэтай Крамля ператварэнне вайны ва Украіне ў свайго роду перманентны стан — гэтага нельга выключаць, паколькі такое становішча рэчаў забяспечвае Пуціну магчымасць кіраваць краінай ва ўмовах фактычнага надзвычайнага становішча, — але складана дапусціць, што Кіеў і яго саюзнікі гатовыя сур’ёзна абмяркоўваць усе гэтыя пуцінскія «хацелкі». Цяперашні перапынак у спробах Дональда Трампа паскорыць мірны працэс звязаны найперш з нараджэннем разумення не столькі непрымальнасці патрабаванняў Пуціна, колькі іх унутранай ірацыянальнасці. Яна не стане меншая ад таго, наколькі далёка могуць прасунуцца расійскія войскі (цяпер Крэмль актыўна распаўсюджвае звесткі пра чарговыя свае ваенныя поспехі), колькі новых салдат улады змогуць мабілізаваць у расійскую армію (за кошт змянення заканадаўства аб рэзервістах або нейкімі іншымі метадамі), і якія новыя ядзерныя ракеты будуць пастаўленыя на ўзбраенне (пра перспектывы чаго з такім захапленнем нядаўна распавядаў начальнік Генштаба Герасімаў).

Менавіта таму я не бачу цяпер рэальнай магчымасці аднаўлення прадуктыўных кансультацый паміж Масквой і заходнімі сталіцамі — а самае сумнае, што паўторам тэзісаў пра «першапрычыны канфлікту» Пуцін з дзіўнай упартасцю пасылае партнёрам сігнал, што пры любых зменах абставін ён па сутнасці застанецца няздольным да дамоўленасцяў. У ўмовах, калі Захад — паводле шырока распаўсюджанага меркавання — паступова страчвае глабальнае дамінаванне, яму найменш за ўсё трэба ўласнымі рукамі падрываць асновы таго міжнароднага права, якое пакуль застаецца рамкай цяперашняга сусветнага парадку. Крэмль, і гэта даўно ўжо відавочна, лічыць вайну ва Украіне канфліктам, які павінен гэты парадак разбурыць, — але чым больш выразна гэта разумее Захад, тым менш ён будзе гатовы згаджацца на ўмовы Масквы.

***

На жаль, у апошнія дні мы атрымалі чарговае пацвярджэнне таго, што палітычныя арыенціры Пуціна несумяшчальныя з сучасным светам і яго прававымі асновамі. Менавіта таму трывалага міру на межах Расіі ў бліжэйшы час дасягнуць немагчыма — і рана ці позна Трампу, які дагэтуль здзіўляецца, чаму вайна ўсё яшчэ не закончылася, давядзецца прызнаць гэты факт…

Уладзіслаў Іноземцаў, The Moscow Times