Мінск і Масква апынуліся ў хвасце
- Алесь Гудыя
- 21.10.2025, 20:10
Краіны СНД ідуць наперад.
На нядаўнім саміце СНД у Душанбэ Аляксандр Лукашэнка заклікаў «максімальна пашыраць узаемадзеянне без закрытых тэм» у эканоміцы. Насамрэч дарожкі партнёраў разыходзяцца, і гэта заканамерны працэс.
Беларускія ўлады прывыклі ганарыцца ўдзелам у міжнародных аб’яднаннях — ШАС, ЕАЭС, СНД. Гэта стварае ілюзію датычнасці да сусветнай палітыкі і дазваляе змякчыць горыч ізаляцыі. Але за пратакольнымі поціскамі рук усё больш відавочна: Беларусь і Расія аддаляюцца не толькі ад Захаду, але і ад большасці партнёраў у тых саюзах, дзе Мінск дагэтуль лічыцца ўдзельнікам.
Мінск і Масква ў хвасце
Садружнасць Незалежных Дзяржаў першапачаткова задумвалася як пляцоўка для цывілізаванага разводу постсавецкіх краін. Аднак за трыццаць гадоў яна ператварылася ў дэкаратыўную структуру — дарагі форум, дзе абмяркоўваюць усё і ні да чаго не прыходзяць.
Для Мінска і Масквы гэты фармат зручны: ён стварае бачнасць інтэграцыі і альтэрнатыўнага свету па-за Захадам. Але чым глыбей Расія пагружаецца ў туман вайны, тым мацней гэта збліжае яе з Беларуссю — і тым далей абедзве краіны адыходзяць ад рэальнай эканомікі партнёраў у рамках СНД па дынаміцы і ўключанасці ў сусветную гаспадарку.
Досыць зірнуць на даныя: з 2019 па 2024 год сукупны ВУП Арменіі вырас амаль у 1,9 раза, Узбекістана — у 1,7 раза, Казахстана — у 1,6 раза, Расіі — на 28%, Беларусі — усяго на 17,9%.
Гарматы замест масла
Асноўная прычына разрыву простая: Расія і Беларусь абралі курс на мілітарызацыю эканомікі, замяніўшы развіццё мабілізацыйнай логікай.
У кароткатэрміновай перспектыве гэта стварае ілюзію стабільнасці — абаронныя заказы падтрымліваюць прамысловасць і занятасць. Але як толькі эфект ваеннага допінгу вычэрпваецца, сістэма сутыкаецца з тым, што рэсурсаў для грамадзянскага сектара няма.
У іншых краінах СНД сітуацыя іншая. Казахстан, Азербайджан, Арменія, Таджыкістан, Малдова і Узбекістан, захаваўшы нармальныя сувязі з сусветнымі рынкамі, яшчэ і атрымалі прырост дзякуючы прытоку замежных капіталаў і кампаній, што сышлі з Расіі.
Акрамя таго, уласны ІТ-бізнес, лагістыка і фінансы актыўна мігрыруюць з Масквы ў Алматы, Ташкент, Кішынёў і Ерэван. Абход санкцый прыносіць гэтым краінам не толькі прыбытак, але і інвестыцыі ў інфраструктуру і чалавечы капітал.
Беларусь таксама ўсё глыбей апынаецца ў мадэлі асаджанай крэпасці, дзе рост дасягаецца за кошт бюджэтных уліванняў, абыходу санкцый, шэрых схем, а не новых ідэяў і тэхналогій.
Сусветная вага тае
Калі глядзець на долю краін СНД у сусветнай эканоміцы, трэнд відавочны. З 2019 года ўклад Арменіі вырас у паўтара раза, Кыргызстана — амаль у паўтара, Казахстана — на чвэрць, Узбекістана — на 36%. А Беларусь і Расія — наадварот: іх долі або стагнуюць, або скарачаюцца.
Нават пры фармальным росце ВУП гэта азначае, што эканоміка не паспявае за сусветнымі тэмпамі, а значыць, губляе вагу і канкурэнтаздольнасць. Скарачэнне долі Беларусі ў сусветнай эканоміцы да 93,8% ад узроўню 2019 года ў адносных вымярэннях паказвае, што краіна адстае не толькі ад свету, але і ад найбліжэйшых суседзяў.
Запрашэнне ў лодку, якая тоне
На гэтым фоне невыпадкова, што рыторыка Мінска становіцца ўсё больш раздражнёнай. На саміце СНД у Душанбэ Лукашэнка заявіў: «За апошнія гады мы каму толькі не выстаўлялі прэтэнзій, патрабаванняў і просьбаў у рамках Садружнасці. Асабліва ў эканоміцы».
Гэтыя словы гучаць як дакор партнёрам, якія не спяшаюцца дзяліць з Беларуссю цяжары геапалітычнага выбару. Калі крыўды не спрацоўваюць, рыторыка змяняецца на заклікі да салідарнасці: «Давайце бачыць партнёраў у першую чаргу адзін у адным».
Але для большасці краін СНД партнёрства з Беларуссю і Расіяй становіцца ўсё больш таксічным. Яны аддаюць перавагу развіваць адносіны з ЕС, Турцыяй, Кітаем, краінамі Пэрсідскага заліва — з тымі, у каго ёсць інвестыцыі і рынак, а не пагрозы і санкцыі.
Беларуская і расійская бакі ўспрымаюць нармальнае супрацоўніцтва суседзяў з Захадам ледзь не як здраду. Але, па сутнасці, гэтыя краіны проста робяць тое, чаго пазбавілі сябе Масква і Мінск: удзельнічаюць у глабальнай эканоміцы. Яны не чакаюць субсідый ад саюзнікаў і не будуюць фарпосты традыцыйных каштоўнасцяў, а проста прыцягваюць інвестыцыі, адкрываюць рынкі і заключаюць гандлёвыя пагадненні.
Беларусь жа, судзячы па словах Лукашэнкі, бачыць рашэнне ў пратэкцыянізме: «Трэба зрабіць так, каб да нас, у нашу эканамічную прастору, маглі зайсці толькі тыя, каго мы сюды пусцім».
Па сутнасці, гэта прапанова абмежаваць канкурэнцыю ўжо і ўнутры СНД і ЕАЭС, ствараючы штучныя ўмовы для беларускіх тавараў, якія губляюць пазіцыі нават на традыцыйных для іх рынках Расіі і Казахстана. Праўда, навошта гэта трэба партнёрам па СНД, беларускаму боку складана растлумачыць.
Нічога асабістага — проста бізнес і адкрытая эканоміка
Можна колькі заўгодна казаць пра «стратэгічнае партнёрства» ці «ўзаемную падтрымку», але эканоміка гэтых прамоў не слухае. Законы рынку простыя: інвестыцыі і рост — там, дзе менш рызык і больш свабоды.
Пакуль Беларусь і Расія сядзяць у акопах, іншыя краіны СНД працягваюць развівацца — хоць і не без праблем, але на аснове адкрытасці і інтэграцыі. Прычым гэта не проста розніца ў тэмпах росту — гэта розніца ў бачанні будучыні.
І калі для Мінска ўдзел у СНД ці ЕАЭС усё больш становіцца толькі спосабам самасцвярджэння, то партнёры па аб’яднаннях умацоўваюць сувязі са светам, пакідаючы Беларусь разам з Расіяй усё глыбей вязнуць у канфрантацыі з Захадам. Нічога асабістага — проста бізнес і адкрытая эканоміка.
Алесь Гудыя, «Позірк»