Яўген Афнагель: Патрэбныя перамовы, якія вядуць да рэальнага выніку
- 17.10.2025, 17:51
Спачатку вызваленне палітвязняў і спыненне тэрору ўнутры краіны, а потым зняцце санкцый.
Як дамагчыся вызвалення палітвязняў? Чаму санкцыі працуюць? Чаго не хапіла для перамогі над рэжымам Лукашэнкі ў 2020 годзе? Пра гэта ў інтэрв’ю «Еўрарадыё» распавёў былы палітвязень, каардынатар грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» Яўген Афнагель. Сайт Charter97.org публікуе інтэрв’ю з невялікімі скарачэннямі.
— Добры дзень, Яўген. Перш за ўсё, віншую вас з тым, што вы на волі, што ў вас ужо ёсць акно збоку і няма кратаў, што вы можаце спакойна хадзіць, куды вам трэба, вырашаць свае пытанні і гэтак далей. Карацей, карыстацца ўсім, што дае свабода. Тым не менш, як вы ўспрымаеце сам факт таго, што вы на волі, але дэпартаваныя з краіны, што ў вас няма дакументаў? То бок увесь гэты працэс вашага вызвалення — як вы да гэтага ставіцеся, як вы гэта ўспрымаеце? Як вы гэта ацэньваеце?
— Перш за ўсё, шчыра дзякую вам за віншаванні і не толькі за іх, але і за тую падтрымку, якую мы, палітвязні, атрымалі ад беларусаў, незалежных СМІ, у тым ліку і «Еўрарадыё». Мы даведваліся нейкія навіны, знаходзячыся ў няволі, мы ведалі, што пра нас памятаюць і гавораць. Гэта салідарнасць вельмі нам дапамагла. І я ўпэўнены, што яна працягне дапамагаць тым палітвязням, якія там застаюцца.
На жаль, я не цалкам вольны і не магу паехаць туды, куды хачу. Я б хацеў сёння прагуляцца па Мінску, але пакуль такой магчымасці няма. Тым не менш, вядома, я вельмі рады, што бачу неба не праз краты, бачу вольную еўрапейскую краіну, бачу знаёмых, сяброў, сваякоў. Гэта, вядома, вельмі важна і вельмі каштоўна.
— Наталля Дуліна была вельмі незадаволеная тым, што апынулася хоць і на волі, але дэпартаваная ў Літву, і сказала: «Паслухайце, мне заставалася два месяцы адбываць пакаранне. Я ўжо планавала, што адсяджу, выйду і буду спакойна жыць у Беларусі, займацца сваімі справамі, але мяне не спыталі». Як вы ацэньваеце, як прайшоў гэты працэс у дачыненні да вас?
— Я думаю, слова «дэпартацыя» не зусім карэктнае, бо дэпартуюць з чужой краіны, а нас выкінулі з сваёй. Адчуваць сябе таварам, рэччу — не надта прыемна. Непрыемна, калі за цябе вырашаюць твой лёс. Вядома, разам з пазітыўнымі эмоцыямі, якія мы з сябрамі і калегамі адчулі, апынуўшыся ў Літве, у ўсіх, напэўна, былі і негатыўныя — з-за таго, што нас не спыталі, ці хочам мы такога вызвалення, ці хочам мы быць таварам, які абменьваюць на нейкія санкцыі.
У Беларусі 1300 прызнаных палітвязняў, рэпрэсіі працягваюцца, і гэтае пытанне ўвогуле не падымаецца. У мяне ёсць даныя праваабаронцаў з Dissidentby. Толькі ў гэтым годзе да крымінальнай адказнасці прыцягнулі 1083 чалавекі, 370 з іх ужо сталі палітвязнямі, 500 атрымалі «хатнюю хімію». Гэта таксама палітвязні. 67 чалавек былі вызвалены не па заканчэнні тэрміну, а шляхам дэпартацыі, як вы сказалі. Прапорцыі зусім не на карысць зніжэння, не кажучы ўжо пра спыненне, рэпрэсій у Беларусі.
— Яўген, мы яшчэ вернемся да гэтай праблемы і вашага бачання яе рашэння крыху пазней. Я хацеў бы крыху вярнуцца да гісторыі. Я прачытаў ваша інтэрв’ю і звярнуў увагу на словы пра тое, што вам смешна чытаць выказванні экспертаў, палітолагаў, палітыкаў, нават журналістаў, якія на пачатку 2020 года не маглі прадбачыць, чым скончацца гэтыя выбары, што яны скончацца такім уздымам, такім народным пратэстам, такой рэвалюцыяй — не, «рэвалюцыяй» тут слова недарэчнае — а менавіта такім пратэстам.
— Успомніце 2017 год, акцыі супраць указу пра «дармаедаў». Ужо тады было зразумела, што пратэстуюць не толькі тыя, хто выходзіў у Дзень Волі ці на «Чарнобыльскі Шлях», а зусім іншыя людзі — рабочыя заводаў, студэнты, звычайныя людзі, далёкія ад палітыкі. Потым уключылася новая сіла — блогеры, якія далі магчымасць жыхарам розных гарадоў Беларусі ўбачыць, што насамрэч праблемы ва ўсіх адны і тыя ж. І нас, хто хоча перамен, шмат.
Потым было святкаванне стагоддзя Беларускай Народнай Рэспублікі, некалькі акцый у цэнтры Мінска, потым была парламенцкая кампанія, якую мы, «Еўрапейская Беларусь», выкарыстоўвалі для атрымання зваротнай сувязі ад простых людзей — не тых, хто выходзіць на вуліцы ў традыцыйныя даты, а тых, хто нічога не ведае пра апазіцыю, але незадаволены ўладай. Мы ўбачылі, што такіх людзей шмат.
Адначасова развіваліся сацыяльныя сеткі, працягвалі працаваць незалежныя блогеры, і іх было нямала. На пачатку 2020 года ўжо было ясна, што будзе выбух, будзе рэвалюцыя. Няхай яна да канца і не завершылася, але гэта была рэвалюцыя, і яна працягваецца.
— Вы ўспамінаеце, як вадзілі калоны з Малінаўкі ў цэнтр. Тым не менш, ці не лічыце вы, што абраная тактыка мірнага супраціву была стратэгіяй паразы ад самага пачатку?
— Не блытайце мірны супраціў з нерэшучасцю. Мірны супраціў — гэта таксама і забастоўка. Мірны супраціў — гэта і заняцце будынкаў. Памятаеце, у 2001 годзе, калі яшчэ існаваў «Зубр», мы занялі будынак у цэнтры Мінска? Тады на Кастрычніцкай плошчы было, напэўна, каля 10 000 чалавек, зусім няшмат у параўнанні з 2020 годам, але мы захапілі будынак. Гэта была акцыя ненасільніцкага супраціву.
У 2020 годзе, на жаль, шмат што не атрымалася. Забастоўка не адбылася. У нас у судзе ў матэрыялах справы быў дакумент, падрыхтаваны Следчым камітэтам са спасылкай на Міністэрства па падатках і зборах. У ім утрымліваліся даныя пра страты прадпрыемстваў адразу пасля дня выбараў — 10, 11, 12 жніўня, калі на многіх з іх забастоўка пачалася. Нас спрабавалі абвінаваціць у падрыхтоўцы, таму гэты дакумент і аказаўся ў справе. У ім было пералічана больш за 100 прадпрыемстваў: МЗКТ, МАЗ, МТЗ, БелАЗ, БМЗ і іншыя. Там былі дзве калонкі лічбаў: сума страт, якія прадпрыемства панесла ў гэтыя дні, і сума, якую не атрымаў дзяржаўны бюджэт. Я разумею, што гэтыя лічбы маглі быць завышаныя, але гэта былі вельмі вялікія лічбы. Потым мы проста ў зале суда разважалі, аналізавалі і зразумелі, што калі б забастоўка цягнулася месяц, сітуацыя ў краіне была б іншай. Дзяржаўная машына не змагла б устаяць, бо страты былі б занадта вялікія.
Адзін з найважнейшых метадаў ненасільніцкага супраціву — забастоўка, адмова ад супрацоўніцтва з рэжымам — не быў выкарыстаны. Мы выходзілі на пратэст у нядзелю, а потым цэлы тыдзень працавалі на рэжым — хадзілі на працу, плацілі падаткі. Многія ўсё роўна выходзілі на мітынгі ў дварах, збіраліся на плошчы Незалежнасці, каля тэлебачання. Людзі хацелі перамен, былі гатовыя нешта ахвяраваць дзеля іх. Але, на жаль, адпаведнага закліку не было. Наадварот, калі мы яшчэ да дня выбараў вялі перамовы пра забастоўку і са штабам Віктара Бабарыкі, і са штабам Святланы Ціханоўскай, яны нас не слухалі і казалі: «Не, не трэба. Мы будзем дзейнічаць законнымі метадамі, нам не трэба выходзіць на вуліцы, нам не патрэбныя ніякія забастоўкі. Мы дачакаемся выбараў, а потым пададзім у суд і гэтак далей». Хаця, калі мы сустракаліся з Сяргеем Ціханоўскім да яго арышту, ён быў прыхільнікам рашучых ненасільніцкіх дзеянняў.
— Вярнёмся да сённяшняга дня. Цяпер ідуць размовы пра тое, што нам усё яшчэ трэба працягваць дамагацца вызвалення. Трэба ісці на ўступкі рэжыму, трэба замарозіць санкцыі і вярнуць паслоў еўрапейскіх краін. Пакуль ніхто адкрыта не кажа пра тое, каб перагарнуць старонку, але, магчыма, дзесьці на гэта намякаюць. Трэба вызваляць іх на тых умовах, якія мы можам атрымаць сёння. Якое ваша стаўленне да гэтага працэсу? Ці падтрымліваеце вы вызваленне праз зняцце, замарозку санкцый, частковую легітымізацыю і вяртанне паслоў?
— Адразу скажу, што вызваленне ўсіх палітвязняў — гэта мая мара і мэта. Я за гэта буду змагацца, буду рабіць усё магчымае. Гэта адна з найважнейшых задач на сёння. Але паглядзіце, што адбываецца. Ці можна гаварыць пра вызваленне? Нас, 51 чалавека, дэпартавалі ў абмен на некаторыя ўступкі Лукашэнку, тыя ж санкцыі супраць «Белавія».
А Захад абмежаваны ў такіх уступках, бо ёсць ключавыя моманты для рэжыму — «Белавія», «Беларуськалій», нафтапрадукты, алігархі, банкі. 50 чалавек за «Белавія», напрыклад, 100 чалавек за «Беларуськалій», 300 за нафтапрадукты — і на гэтым усё скончыцца, а тысячы людзей застануцца за кратамі. Як іх вызваляць? Хтосьці пра гэта думае?
Спачатку вызваленне палітвязняў і, самае галоўнае, спыненне тэрору ўнутры краіны, а потым зняцце санкцый. Ніводзін разумны чалавек не будзе супраць перамоваў. Перамовы патрэбныя, але перамовы з пазіцыі сілы, перамовы, што вядуць да рэальнага выніку.