Сусвет бясконцы ці мае ён мяжу: што кажуць фізікі
- 14.10.2025, 10:42
Сусвет пастаянна пашыраецца.
Цяпер лічыцца, што пачатак нашаму Сусвету даў Вялікі выбух. Падчас гэтай падзеі каля 13,8 млрд гадоў таму з пункту сінгулярнасці, які меў неверагодную шчыльнасць, пачалося пашырэнне Сусвету, і так узнікла прастора-час. Ніхто не ведае, што было да гэтага.
Цяпер лічыцца, што радыус назіральнага Сусвету складае каля 45 мільярдаў светлавых гадоў. Але гэта дакладна не мяжа Сусвету.
Пакуль што самыя далёкія аб’екты, якія ўдалося ўбачыць, знаходзяцца на адлегласці больш як 13 мільярдаў светлавых гадоў. Але многія аб’екты праз пашырэнне Сусвету знаходзяцца яшчэ далей. Дык Сусвет бясконцы ці ўсё ж мае мяжу? На гэтае пытанне адказвае амерыканскі астрафізік Пол Сатэр, піша Space (пераклад - («Фокус»)).
Пасля многіх дзесяцігоддзяў назіранняў за космасам і шматлікіх адкрыццяў, а таксама створаных тэорый, якія пашырылі ўяўленне пра Сусвет, астрафізікі прыйшлі да высновы, што ён бясконцы. А можа і не. Насамрэч усё не так проста.
Паводле слоў Сатэра, цяпер дакладна вядома, што мы жывём у Сусвеце, які пастаянна пашыраецца. Але калі ён пашыраецца, то ў што ён пашыраецца і адкуль?
Лёгка ўявіць сабе Сусвет, што пашыраецца, і існуе мноства аналогій, якія дапамагаюць гэта зрабіць. Можна ўявіць сабе галактыкі на паверхні паветранага шара і, надуваючы гэты шар, назіраць, як галактыкі аддаляюцца адна ад адной.
Але ў паветранага шара ёсць і цэнтр, і край. Дык дзе ж цэнтр Сусвету, а дзе яго край? Паводле Сатэра, адказ у тым, што ў Вялікага выбуху няма ні цэнтра, ні краю.
Справа ў тым, што Вялікі выбух пачаўся адначасова паўсюль. Ён мусіў адбыцца паўсюль, бо ўсё, згодна з вызначэннем, з’яўляецца часткай Сусвету. Гэта быў не выбух, што адбыўся дзесьці ў пэўнай частцы космасу. Гэта быў выбух прасторы, і тады пачалося пашырэнне Сусвету. Гэта было не месца, а час.
Калі Сусвет пашыраецца, то ў што ён пашыраецца? Ці можа быць край у «паветранага шара»? Вельмі спакусліва ўявіць сцяну або мяжу: з аднаго боку галактыкі і іншае, а з другога — пустата, і Сусвет пашыраецца, каб запоўніць гэтую пустату.
Але гэта не так. Нават вакуум прасторы — гэта нешта. Ёсць месца і існаванне. Няма паняцця «звонку» Сусвету, бо «звонку» прадугледжвае існаванне, нават пустое. Але Сусвет — гэта ўсё, што ёсць. У фізічнай рэчаіснасці няма нічога, акрамя Сусвету. Сцены аддзяляюць адну вобласць ад другой, але Сусвет ахоплівае ўсе вобласці адначасова.
Няма нічога звонку, няма краю. Ёсць толькі Сусвет, кажа Сатэр, хоць гэта складана ўявіць. Мы жывём у трохмерным свеце і прывыклі, што ўсё мае свае межы. Але гэтага нельга сказаць пра Сусвет.
Межамі Сусвету можна назваць толькі той космас, які мы можам убачыць, гэта значыць назіральны Сусвет. Але за гэтымі межамі хаваецца і іншая частка космасу, якую, магчыма, мы ніколі не ўбачым.
Сусвет будзе пашырацца мільярды, а можа і трыльёны гадоў, і ўвесь час вельмі далёкія аб’екты будуць аддаляцца ад нас, а значыць, верагоднасць іх убачыць будзе пастаянна змяншацца.