Журналіст Deutsche Welle распавёў новыя факты пра экс-змагара САХРа Гараўскага і яго прызнанні

• 22.12.2019, 11:36

Уся інфармацыя прайшла прафесійную праверку.

Доктар Крысціян Трыпэ, які кіраваў камандай журналістаў Deutsche Welle, якія працавалі над стварэннем фільма «Менскія забойствы», пагаварыў з парталам tut.by.

Крысціян Фрэдэрык Трыпэ - тэлевізійны журналіст. Працуе ў Deutsche Welle, жыве ў Бэрліне, піша пра Усходнюю Еўропу, між іншым пра былыя краіны Савецкага Саюза. У 1999-2000-х гадах працаваў у Маскве.

Разам з камандай з пяці чалавек працаваў над стварэннем фільма «Менскія забойствы», у аснову якога лягло інтэрв'ю беларуса Юрыя Гараўскага: ён сцвярджае, што ўдзельнічаў у выкраданні і забойстве вядомых у 1990-я апазіцыйных палітыкаў Віктара Ганчара, Юрыя Захаранкі, Анатоля Красоўскага.

З расейскай службай Deutsche Welle Юрый Гараўскі звязаўся сам. Гэта было ў сярэдзіне верасня 2019 года, распавядае Крысціян Трыпэ. З ягоных слоў, у сваім лісце Гараўскі паведаміў, што ў яго ёсць «важная інсайдэрская інфармацыя пра тое, што адбылося ў Беларусі 20 гадоў таму».

- Тады мае калегі з расейскай службы звязаліся з ім, сустрэліся. Першы раз яны мелі зносіны без камеры і мікрафонаў, каб у прынцыпе зразумець, што ён за чалавек, наколькі яму можна давяраць. Пасля гэтага мы наважылі, што яго інфармацыя важная і заслугоўвае даверу. Затым стварылі групу, якая стала займацца даследаваннем.

У каманду, якая пачала працаваць з інфармацыяй, атрыманай ад Гараўскага, увайшло пяць чалавек: чатыры расейскамоўныя і Крысціян. Праца над фільмам заняла тры месяцы. З Гараўскім журналісты сустракаліся пяць разоў і правялі з ім чатыры шматгадзінныя інтэрв'ю.

- Таксама мы правяралі факты, рабілі сінопсісы. Ядро яго інфармацыі мы запісалі ў выглядзе дасье, якое звяралі з многімі экспэртамі ў Еўропе, добра знаёмымі са справай. Толькі пасля гэтага мы наважылі: так, мы будзем рабіць гісторыю пра Юрыя Гараўскага.

Сам Крысціян асабіста з Гараўскім пазнаёміўся ў сярэдзіне кастрычніка. Гэта была іх адзіная жывая сустрэча.

- Гэта была другая сумесная сустрэча супрацоўнікаў Deutschе Wellе з ім. У той раз мы наведалі яго прытулак, былі ў шпіталі, [дзе ён лечыцца], у тым месцы, дзе Юрый зараз жыве. Таксама з'ездзілі ў буйны горад, у якім размаўлялі з ім на камеру.

- Якое ўражанне зрабіў на вас Юрый?

- Тады я падумаў: менавіта так выглядаюць і паводзяць сябе людзі, якія служылі ў спецыяльных падраздзяленнях МУС. Усё роўна, як яны называюцца: АМАП, «Альфа» ці САХР.

Гэта сапраўды той характар, які патрабуецца ў падобных войсках: адносна безэмацыйны, экстрэмальна дысцыплінаваны. Падчас здымак можна хутка зразумець, ці ўстойлівы чалавек, які стаіць перад камерай. Бо многія пасля некалькіх гадзін становяцца раздражнёнымі, ім надакучвае, калі аператар кажа: «Сядзьце, калі ласка, яшчэ раз у аўто» ці нешта падобнае. Гэтага ў Юрыя не было зусім. У ім лёгка можна заўважыць былога салдата.

Але нягледзячы на гэты кантроль, валоданне сабой і безэмацыйнасць, з якой ён казаў пра сваё жыццё і ўдзел у падзеях 1999-2000 гадоў, мне было ясна, што ў яго ўнутры ідзе нейкая псіхалагічная барацьба.

Юрый кантралюе сябе, ён вельмі стрыманы. І можна падумаць, што ў яго няма ніякіх эмоцый або іх, эмоцый, вельмі мала. Але, на маё ўражанне, гэта не зусім так.

Калі прыгледзецца, можна ўбачыць, як працуюць яго вочы. Мы шмат разоў пыталіся ў яго, як ён з гэтым жыве, з гэтай віной, усведамленнем, што ён здзейсніў такія ўчынкі. Але ён не хацеў адказваць на гэтае пытанне. Сказаў толькі: «У мяне ёсць псіхалагічныя праблемы, але я пра іх ні з кім не гавару». Пасля гэтага мы перапыталі: «Вы атрымліваеце псіхалагічную дапамогу?» - «Не, з гэтым я спраўлюся сам». А пасля ён яшчэ сказаў, што прыйшоў да нас, каб пазбавіцца ад каменя на душы.

На першы погляд, гэта не той чалавек, які плача, галосіць або паказвае свае душэўныя перажыванні. Але эмоцыя ў ім ёсць, і я адчуваў яе ўвесь час, пакуль мы вялі здымкі.

- У якіх умовах Юрый Гараўскі жыве зараз?

- Акрамя таго, што можна ўбачыць на відэа, нічога сказаць не магу. Ён папрасіў прытулку ў адной заходнееўрапейскай краіне. Жыве ў месцы, якое мы не здымалі. Гэтага не хацелі ўлады. Але магу сказаць, што гэта простае і чыстае жыллё.

- Юры сцвярджае, што мае дачыненне да выкраданняў і забойстваў. Што паводле законаў той краіны, у якой ён зараз знаходзіцца, будзе пасля падобнай заявы? Яго можа арыштаваць паліцыя?

- Думаю, гэта немагчыма. Мы праверылі з юрыдычнага пункту гледжання, якімі будуць наступствы яго заявы пра тое, што ён датычны да забойства людзей.

У Нямеччыне саўдзел у забойстве - крымінальнае злачынства. Гэта значыць, што калі хтосьці даведаўся пра гэта, трэба адразу ж тэлефанаваць у паліцыю. Але ў заканадаўчай сістэме федэратыўнай рэспублікі, дзе ён зараз, гэта не крымінальнае злачынства. Гэта значыць, ён можа зрабіць заяву, пры гэтым паліцыя яго не арыштуе.

Я не ў курсе, ці ведаў Юрый пра гэта. Ці ж пра гэта сказалі тыя, хто дапамагаў яму бегчы з Беларусі. Я дапускаю, што магло быць так, але пакуль гэта немагчыма давесці.

Мы пыталіся ў яго, ці адчувае ён сябе ў бяспецы. Сказаў, што не. Цяпер ён падаўся на выдаванне прытулку. Гэтая працэдура можа доўжыцца яшчэ многія месяцы.

- З вашага фільма мы даведаліся, што цяпер Юрый знаходзіцца на лячэнні ў клініцы. У сацыяльных сетках абмяркоўваюць, што, верагодна, гэта каштуе нямала, і пытаюцца, адкуль у яго на гэта грошы.

- У многіх краінах Заходняй Еўропы сістэма пабудаваная так, што тыя, хто падаецца на прытулак і пры гэтым хворы, лечацца за кошт дзяржавы. Сапраўды гэтак жа і ў Нямеччыны. У нас у шпіталях можна сустрэць тысячы людзей з Сірыі, якія атрымліваюць лячэнне, якое аплачвае дзяржава.

- Пасля трох месяцаў працы з інфармацыяй, якую вам паведаміў Гараўскі, вы верыце таму, што ён расказаў?

- Гэта не пытанне веры. Мы апублікавалі тую інфармацыю, якую ці непасрэдна праверылі, ці праўдападобнасць якой была такая, што мы вырашылі: так, мы робім гэта. Але я павінен заўважыць, што мы СМІ, а не следчы, пракурор і суддзя. Толькі яны цяпер могуць усталяваць, ці праўда тое, што стала вядома публічна. І толькі суд здольны вызначыць, хто сапраўды вінаваты.

- Вы згадвалі, як правяралі інфармацыю і звесткі пра Гараўскага - праз базы звестак, спецыялістаў. Маглі б больш канкрэтна расказаць пра гэта?

- Калі быць шчырым, не, не хацеў бы. Але мы сапраўды шмат працавалі з яго інфармацыяй. Мы не сказалі: «Ура, гэта асноўны сведка падзей 1999-го года». Не, мы заўсёды заставаліся скептычнымі да сказанага ім. Мы правяралі, і правяралі, і правяралі. У тым ліку ў Менску, што не так лёгка, як вы можаце сабе гэта ўявіць.

- Але як менавіта правяралі? Гэта прынцыповае пытанне.

- Прафесійнымі метадамі, якімі валодаюць нашы журналісты.

Напрыклад, у сваім інтэрв'ю ён канцэнтраваўся на канкрэтных дзеяннях: затрыманне, выкраданне, забойства. Таму ў трох інтэрв'ю, якія праходзілі ў розны час і ў розных месцах, мы задавалі яму аднолькавыя пытанні. І з усяго гэтага рабілі сінопсіс, канспект.

Супярэчнасці, якія былі ў яго расповедзе, мы спрабавалі вырашыць праз ўласнае даследаванне, перапытванне, дадатковую інфармацыю.

Мы параўналі ўсе сведчанні. Інфармацыю, якая была цалкам новай, мы правяралі, наколькі гэта было магчыма. Напрыклад, ён распавёў пра адну з ахвяр адну дэталь, якая нідзе не была апублікаваная. Пасля мы апыталі сяброў гэтай ахвяры. Усе сказалі: «Не, мы не ведаем гэтага і не можам нічога пацвердзіць». Але потым высветлілі у сям'і, што гэта сапраўды было так.

Гэтая дэталь не была для яго такой ужо важнай, ён распавёў пра гэта так, між іншым. І гэта аказалася праўдай. Сям'я сказала: «Адкуль ён гэта ведае?». Гэта падвысіла ўзровень даверу да яго.

- У сацыяльных сетках можна сустрэць каментары, што Юрыя правяралі на дэтэктары хлусні. Гэта так?

- Не, Deutsche Welle гэтым не займаецца. Так, яшчэ нас пытаюцца, колькі мы яму грошай заплацілі. Нічога падобнага не рабілі. Так могуць рабіць іншыя СМІ, але не ў Нямеччыне.

- Чаму вы вырашылі не толькі весці інтэрв'ю, але і здымаць фільм?

- Таму што я тэлежурналіст. (Крысціян смяецца.) Фільм - гэта тое медыя, якое здольнае закрануць большую колькасць людзей. У пісьмовым інтэрв'ю цяжэй прадставіць кантэкст, які абавязаны быць. І пісьмовае інтэрв'ю ніколі не перакладаецца на іншыя мовы. А наша місія як Deutsche Welle - вяшчаць на як мага большай колькасці моў для глабальнай аўдыторыі. Таму гэты фільм ёсць на ангельскай, гішпанскай мовах. У Паўднёвай Амерыцы, дарэчы, цяпер гэта вельмі важная тэма, бо там у часы рэжыму 1960-1970-х многія былі выкрадзены і да сёння не знойдзеныя. Тэма «эскадрону смерці», апазіцыі, якая была падаўленая, важная ў Паўднёвай Амерыцы.

Калі б пісьмовае інтэрв'ю проста пераклалі на гішпанскую мову, яго б не зразумелі. Фільм падае поўны кантэкст.

Акрамя гэтага, па тэксце не заўсёды зразумела, як чалавек рэагуе, як ён кажа «я шкадую», ці магу я як чытач яму верыць. З дапамогай гэтага фільма мы можам звярнуцца да людзей, якія ніколі не чулі пра Віктара Ганчара, Анатоля Красоўскага і Юрыя Захаранку і, магчыма, наогул не ведалі, што Беларусь існуе.

- Практычна ўся інфармацыя, якую агучыў вам Гараўскі, была вядомая і да яго заявы. Акрамя дэталі, што ў Віктара Ганчара не было двух пальцаў на назе.

- Наколькі я ведаю, яшчэ ніхто не выступаў як сведка, які б адкрыта сказаў: «Я асабіста быў там, я ўдзельнічаў у выкраданні і забойстве». Плюс дагэтуль яшчэ ніхто не казаў, як гэтыя тры палітыкі пайшлі з жыцця. І не было вядома, што адбылося з іх трупамі. Ёсць пагалоска, што цела Захаранкі было спаленае, але гэта толькі пагалоска.

- Чаму вы вырашылі публікаваць гісторыю менавіта 16 снежня - за чатыры дні да перамоў Лукашэнкі і Пуціна? У сацсетках абмяркоўваюць, што гэта не простае супадзенне, і бачаць у гэтым «след Крамля».

- Ёсць нават допіс Міхаіла Саакашвілі, у якім ён піша пра гэта ж. Што гэта інтэрв'ю - відавочна расейскі след, што мы адмоўна ўплываем на незалежнасць Беларусі.

У сярэдзіне верасня ў нас з'явіўся кантакт Юрыя. Праца з яго інфармацыяй, яго асобай ішла вельмі доўга і інтэнсіўна, на падрыхтоўку фільма спатрэбілася блізу трох месяцаў. Мы вырашылі публікаваць яго 16 снежня. Я хацеў абавязкова зрабіць гэта яшчэ ў 2019 годзе, таму што гэта год 20-годдзя з дня знікнення палітыкаў. Абсалютна банальная журналісцкая прычына.

Было б добра яшчэ некалькі дзён папрацаваць над фільмам, але публікаваць такі сюжэт у калядны час дрэнная ідэя.

Мы наважылі выпускаць фільм 16-га - у панядзелак, перад Калядамі. Вось і ўся прычына.

Ці ёсць тут расейскі след, у якім нас падазраюць? Няма. Усе калегі, якія працавалі над фільмам, - беларусы. Аператарам быў украінец. І я, немец. Ніякага расейскага следу, як бачыце.